Mišo Vidović: “Radniče, pravilno da štrajkuješ”

Štrajk rudara u Labinu, Istra, 1987.

“Bio je dan u cvijeću (8. mart) kada u frleze (mjesta gdje se rudari spremaju pred silazak u jamu) u brezanskom oknu “Sretno” niko nije ulazio. Toga dana vladajuća klasa odbila je da vlada. Vladalo se dok se moglo. Duralo dok voda nije došla do grla. Brezanski rudari krenuli su u štrajk sa dubokim uvjerenjem da njihova muka mora da vrijedi više nego što se platilo za februarske dane i noći pod zemljom. Zapravo, ljudi pod šljemovima nisu više mogli da se mire sa surovom činjenicom da administrativci zarađuju više. Baza je prvo mirnim putem htjela mijenjati Pravilnik, ali, nadgradnja se nije dala. Rudara je 800, činovnika preko 1300. Prvi silaze u jamu po ugalj, drugi sjede u kancelarijama i (u ogromnoj većini) samoupravnim i društveno-političkim tijelima. Komorati donose opštini Breza preko 70 odsto ukupnog dohotka, a već deset godina nisu dobili regres za godišnji odmor. Istovremeno, nije manjkalo para za regrese zaposlenih u opštinskim organima i drugim organizacijama. Rudarima je puklo pred očima i zbog dugogodišnje kadrovske vrteške po kojoj su svi gradski funkcioneri radili ili je planirano da uskoro rade u Rudniku. Vjerovali su (i još vjeruju) da takvu politiku odobrava neki važan drug u Republici…”, 18. 3. 1988. “Naši dani”

Autor: impulsportal.net

Svaka od epizoda televizijske serije “Grlom u jagode” završavala se tako što glavni junak Bane Bumbar, dok prelazi preko mosta, iz off-a “ide”: “Te hiljadu devetsto šesdeset i…. u SFRJ i svijetu dogodilo se to i to…” Kroz deset priča o odrastanju grupe beogradskih mladića i njihovih drugova scenaristi Srđan Karanović i Rajko Grlić podsjetili su na neke od značajnih istorijskih događaja iz šezdesetih godina. Serija, snimljena 1975. godine, premijerno emitovana 1976. godine, do sada je doživjela veliki broj repriza na brojnim televizijskim stanicama i mrežama. Tokom premijernog prikazivanja, pa ni u reprizama, gledaoci nisu vidjeli kako je Bane Bumbar te 1968. godine “postao čovjek”. Priča se kako je autorima serije “odozgo” sugerisano da iz epizode, čija je radnja smještena u 1968. godinu, izbace nekih sedam minuta materijala, kada se Bane Bumbar pojavljuje na studentskim protestima, igra kozaračko kolo, nakon što je “utvrđeno” da su “studenti bili u pravu”. Kako se Bumbar “proveo” na demonstracijama, odnosno da li je dobio “mare” od narodne milicije ispod podvožnjaka, ostaje u domenu pretpostavki. Deset godina prije beogradskog susreta narodne milicije i studenata dogodilo se još nešto što se nije uklapalo u koncepciju samoupravnog socijalističkog društva.

Da se poslužimo replikom iz serije “Grlom u jagode”: “Te 1958. godine rudari rudnika mrkog uglja Trbovlje-Hrastnik odlučili su da štrajkuju!!! Zvanično, to je prvi zabilježen i organizovan štrajk u jednom preduzeću, nakon što je 1950. godine u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji (FNRJ) uvedeno radničko samoupravljanje, kada je radnička klasa postala vladajuća klasa”.

Uoči Dana Republike, 29. novembra 1957. godine, zaposlenima u preduzećima u Trbovlju isplaćen je višak plata. Rudari su ostali “kratki”, rudnik nije imao novca. Nezadovoljstvo komorata pokušalo je “gasiti” rukovodstvo rudnika uz pomoć sindikata i organizacije Saveza komunista. Uključilo se i rukovodstvo opštine, republički organi, pa i Centralni odbor Saveza sindikata Jugoslavije, kako bi “ugasili” prve “iskre” radničkog nezadovoljstva. Bez uspjeha, “požar” se proširio. Oko 3800 zaposlenih u rudniku i preko 300 službenika, među njima veliki broj članova Saveza komunista, stupilo je u štrajk. Obustava rada trajala je više od dva dana (oko 52 sata), od 13. januara do 15. januara 1958. godine. Štrajk se odvijao u krugu preduzeća, nije bilo izlaska na ulicu. Nije formiran ni štrajkački odbor, nego su tu ulogu preuzeli radnički savjet i sindikalna organizacija. Utvrđeni su zahtjevi i upućeni tadašnjim saveznim organima: povećanje plata i isplata jednokratnog dodatka iznad startnih osnova utvrđenih tarifnim pravilnikom preduzeća. Insistiralo se i na promjeni uslova privređivanja rudnika. Nakon drugog sastanka sa tadašnjim saveznim institucijama vlasti u Beogradu, obećali su da će zahtjevi štrajkača biti ispunjeni. Tako je i bilo, “po kratkom postupku su prihvaćeni zahtjevi štrajkača”, zaposlenima isplaćena polovina mjesečnih primanja kao dodatak, isplaćene su dodatne plate (iz sredstava opštine, što je nadoknađeno iz sredstava Federacije). Plaćeni su i dani provedeni u štrajku.

Trideset godina poslije sarajevski omladinski magazin “Naši dani” podsjeća da se u “januaru navršilo 30 godina od našeg prvog poslijeratnog štrajka u rudnicima uglja Trbovlje – Hrastnik”. List navodi da su i prije obustave rada, te 1958. godine, rudari obavještavali funkcionere, od opštinskog do saveznog nivoa, o problemima s kojima se suočavaju u rudnicima i pritom najavljivali štrajk: “Osim zahtjeva za povećanje plata, na dnevni red je stavljeno i pitanje položaja radničke klase u raspodjeli političke i ekonomske moći. Funkcioneri su ostali gluvi za njihove zahtjeve, a onda je u štrajk stupilo svih 4000 radnika, a među njima i svi članovi Sindikalnog i Upravnog odbora, Radničkog savjeta i svi članovi Saveza komunista. Na razgovor sa štrajkačima došao je Miha Marinko, tadašnji prvi čovjek CK SK Slovenije. Sutradan, pošto je obustava u Trbovlju i Hrastniku bila završena, štrajkovali su u znak solidarnosti i rudari u Zagorju ob Savi, njih 1200, uključujući i sve komuniste, Sindikalni odbor i Radnički savjet. Imali su pored redovnih i poseban zahtjev, da se nikakve sankcije ne preduzimaju prema kolektivima i štrajkačima Trbovlja i Hrastnika”.

A te, 1988. godine, 8. marta, rudari Breze, umjesto da sa drugaricama -suprugama proslave Međunarodni dan žena, “odbili su da vladaju”, dok su sindikalne vođe pobjegle od štrajkača!!! A evo šta su o tome u tekstu “Obustava štrajka” , 18. 3. 1988. objavili “Naši dani”:

“Bio je dan u cvijeću (8. mart) kada u frleze (mjesta gdje se rudari spremaju pred silazak u jamu) u brezanskom oknu “Sretno” niko nije ulazio. Toga dana vladajuća klasa odbila je da vlada. Vladalo se dok se moglo. Duralo dok voda nije došla do grla. Brezanski rudari krenuli su u štrajk sa dubokim uvjerenjem da njihova muka mora da vrijedi više nego što se platilo za februarske dane i noći pod zemljom. Zapravo, ljudi pod šljemovima nisu više mogli da se mire sa surovom činjenicom da administrativci zarađuju više. Baza je prvo mirnim putem htjela mijenjati Pravilnik, ali, nadgradnja se nije dala. Rudara je 800, činovnika preko 1300. Prvi silaze u jamu po ugalj, drugi sjede u kancelarijama i (u ogromnoj većini) samoupravnim i društveno-političkim tijelima. Komorati donose opštini Breza preko 70 odsto ukupnog dohotka, a već deset godina nisu dobili regres za godišnji odmor. Istovremeno, nije manjkalo para za regrese zaposlenih u opštinskim organima i drugim organizacijama. Rudarima je puklo pred očima i zbog dugogodišnje kadrovske vrteške po kojoj su svi gradski funkcioneri radili ili je planirano da uskoro rade u Rudniku. Vjerovali su (i još vjeruju) da takvu politiku odobrava neki važan drug u Republici…”

Zatražena je i smjena direktora, ali njegova ostavka nije zadovoljila rudare. Naime, dotadašnji “inokosni poslovodni organ” dobija novo radno mjesto, postaje predsjednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Breza?! Shvativši da su, blago rečeno, premuntani, “rudari su sutradan krenuli u Sarajevo da se žale i pitaju…Tražili su autobuse, ali im nisu dali. Više od 120 kopača, po hladnom vremenu i vijavici, prepješačilo je 30 kilometara da u Skupštini kažu za svoju muku. Da su znali šta će doživjeti u delegatskim klupama, vjerovatno ne bi ni dolazili…”

Doživjeli su da im sindikalne vođe drže “stereotipnu oratorsku lekciju”, predstavnici Komiteta za energetiku i industriju BiH, predsjednik Komisije za predstavke i žalbe Skupštine BiH, upozoravaju ih kako “stvar nije dobro tako rješavati”. Pojedini visoki republički funkcioneri “kače” im da su “bundžije”. Nakon svega što su doživjeli, bolje rečeno, preživjeli, komorati su obustavili štrajk u Skupštini, napustili dvoranu i “bili su užasno sami, niko iz njihovog Sindikata ili uprave nije bio u koloni”.

Da “bez rudara nema štrajka”, potvrđeno je i godinu dana ranije. Zaposleni u preduzeću “Istarski ugljenokopi Raša” 8. aprila 1987. stupili su u štrajk zbog teških uslova rada i malih plata. Štrajkovali su rudari u rudnicima Labin, Ripenda, Raša i Tupljak. Štrajk je okončan 11. maja, rudari se vraćaju u jame, a pojedini rukovodioci podnose ostavke. Epilog: Rapisan je referendum o prihvatanju Pravilnika o raspodjeli finansijskih sredstava. Rudari su se izborili da komisija formuliše prijedloge preraspodjele za plate onako kako je zatraženo tokom štrajka, dok je prema pojedinim izvorima “srazmjerno vrednovan doprinos članova kolektiva, a najviše su dobili jamski radnici…” (Štrajk rudara u Labinu, Istra, 1987.).

Godina 2018. Poslije vrelog aprila, maj sa grmljavinom. Naslov iz rubrike vremenska prognoza. Prvi maj prošao bez grmljavine. Bez grmljavine sa radničkih protesta. Uoči Međunarodnog praznika rada većina sindikata, među njiima i oni koji sebe smatraju “reprezentativnim”, odlučila se za “diplomatsku misiju” sa poslodavcima i vlastima: što manje protesta, a što više “pregovara” o “opštim radničkim pravima”. Svojevremeno je sociolog Ivan Šijaković, redovni profesor na Fakultetu političkih nauka u Banjaluci, ukazao da “sindikati samo djelomično štite radnike, jer formalno učestvuju u pregovorima s poslodavcima i vladom”. Pritom je Šijaković ocijenio kako bi “prava zaštita radnika podrazumevala da sindikati uspevaju da izbore bolje pozicije i uslove za radnike (plate, radni uslovi, radno vreme, obrazovanje, nadoknade za prekovremeni rad), a ne samo da reaguju na ekscese i posledice koje dovode radnike u nezavidan položaj” (Sindikati radnicima postali kao poslodavci).

“Rukovodstva sindikata vagaju šta će im u kom trenutku biti bolje i korisnije, da prešutno podrže vlast, ili otvoreno stanu na stranu poslodavca, pa tek onda podrže radnike, ako im zaprijeti opasnost da izgube pozicije”, kazao je Šijaković.

I na kraju, dok su prvog maja 2018. godine radnici i zaposlenici predvođeni svojim sindikatima, širom Evrope protestnim okupljanjima (uz bliske susrete i sa policijom) ukazivali da Međunarodni praznik rada nije “hedonistički praznik” za stomak i ostale organe za varenje, “ovdje su”, ističe jedan od nekadašnjih dugogodišnjih sindikalnih aktivista, “sindikati odlučili ići linijom manjeg otpora” da se ne zamjere poslodavcima, ali i da traže “kompromisna rješenja” sa vlastima!!!