Ilustracija Jelena Žilić
Rat, koliko god trajao, razarajući je za ljude, društvo, ekonomiju. Jednako je razarajući i za životnu sredinu, posebno sada kada se zbog klimatskih promjena planeta Zemlja doslovno guši i iscrpljuje. Vojna industrija kao najskuplja industrija na svijetu prilikom prirodnih katastrofa nam nije od velike pomoći.
piše: Jelena Jevđenić
Kako i u kolikoj mjeri oružani sukobi doprinose sve većem uništavanju prirode, sagledati se mora od početka, jer uticaj ratova na životnu sredinu počinje mnogo prije direktnih sukoba.
Proizvodnja ratnog oružja, održavanje i obuka vojnih snaga troši ogromne količine resursa. Za testiranje i vojnu obuku vojsci su potrebne velike površine kopna i mora. Te aktivnosti za posljedicu ostavljaju iza sebe devastirane pejzaže, uništen biljni i životinjski svijet, hemijsko zagađenje i zagađenje bukom.
Vojna vozila, avioni, plovila, zgrade i infrastruktura zahtijevaju energiju, najčešće naftu, a vađenje nafte je prljav proces.
Održavanje i obnavljanje vojne opreme podrazumijeva troškove odlaganja, sa implikacijama na životnu sredinu. Svo naoružanje, nuklearno, hemijsko ili biološko negativno utiče na okoliš. Čak i uz bezbjedno odlaganje svoj trag ove toksične naprave negdje ispuštaju. A zemlja trpi sve.
U vrijeme sukoba uticaj na životnu sredinu je na najvišem nivou. Troše se ogromne količine goriva, što dovodi do velikih emisija CO2. Upotreba eksplozivnih ubojnih sredstava i kretanje vozila velikih razmjera dovode do fizičkog oštećenja predjela i geodiverziteta.
Sukobi u urbanim sredinama stvaraju ogromne količine otpada i ruševina, koji zagađuje vazduh i zemljište. Zagađenje može biti uzrokovano i oštećenjem industrije i ekološki osjetljive infrastrukture kao što su postrojenja za prečišćavanje vode.
Teški incidenti zagađenja se dešavaju kada su industrijska, naftna ili energetska postrojenja napadnuta i oštećena. Ove vrste pogona su u ratovima strateška mjesta za zauzimanje ili odbranu.
Zagađenje vazduha i vode se može proširiti izvan granica konfliktne zone i tako uticati na vremenske prilike ili čak globalnu klimu.
Oružje i vojni materijal koji se koristi tokom sukoba ostavlja teško nasljeđe za čije saniranje su potrebne godine. Nagazne mine, kasetna municija i drugi eksplozivni ostaci rata mogu ograničiti pristup poljoprivrednom zemljištu i zagaditi zemljište i izvore vode metalima i toksičnim materijalima. A postkonfliktno uklanjanje mina i eksplozivnih ostataka iz rata može dovesti do degradacije tla i lokalizovanog zagađenja. Proces deminiranja je opasan, skup i traje dugo. U Bosni i Hercegovini se još uvijek čiste minska polja, i nakon trideset godina od početka rata, oko 2 % ukupne teritorije je još uvijek pod minama i ostacima municije.
No, ne pati samo okolina i ljudi u ratu. Životinje su takođe u velikoj opasnosti što zbog sukoba što zbog lova i krivolova. Sukobi često stvore idealne uslove za ove aktivnosti što dovede do smanjenja populacije životinja u ratom zahvaćenim regijama. Najviše nastradaju one vrste koje su već na granici izumiranja. Prema izvještaju Međunarodne unije za očuvanje prirode iz 2021. godine, više od 200 globalnih vrsta, uključujući gorile, slonove i antilope, ugroženo je ratovima, sukobima i vojnim vježbama.
Krčenje šuma se često povećava tokom rata, a nakon sukoba, radi potrebne i brže obnove, nekontrolisana eksploatacija šuma je neizbježna.
Zatim ljudsko raseljavanje, kao popratna pojava ratnih sukoba, što podrazumijeva kampove za izbjeglice koji mogu imati veliki uticaj na životnu sredinu, posebno tamo gdje su neplanirani ili im nedostaju osnovne usluge, kao što su voda, kanalizacija i upravljanje otpadom.
Nakon sukoba društvo se suočava sa ogromnim količinama ruševina i otpada. Ako se upravlja loše, na primjer kroz neformalno zbrinjavanje, odlaganje može stvoriti nove rizike za životnu sredinu
Vojna potrošnja utiče negativno na rješavanja ekoloških problema zbog gubitka resursa koja se ulažu u sam rat. To se takođe odnosi i na održiv razvoj na kojem se intenzivno apeluje i radi posljednjih godina. Sukobi često vrate našu planetu godinama unazad, ne samo zbog nastale štete već i zbog razvoja koji bi se desio da nije bilo rata.
Ukoliko se nastavi zanemarivanje klimatskih promjena i globalnog zagrijavanja u borbi sa podivljalom prirodom oružje nam nije od koristi.
Kolumne „Zeleni talas” objavljujemo u saradnji sa Fondacijom Fridrih Ebert u BiH.
Autor: Impuls