Foto: Saša Đorđević/Beta
Studija objavljena u međunarodnom časopisu, a koju je sproveo tim istraživača iz Srbije i dijaspore, ukazuje na već merljive posledice dosadašnjih iskopavanja koje je vršila kompanija Rio Tinto, a koja su zemljište i vode u dolini Jadra zagadile arsenom, borom i litijumom.
U sredu, 24. jula, u časopisu Scientific Reports objavljena je prva recenzirana (peer reviewed) naučna studija ekoloških posledica dosadašnjih, istražnih iskopavanja koje je sprovela kompanija Rio Tinto u zapadnoj Srbiji, na mestu planiranog rudnika litijuma.
Istraživanje je sproveo tim domaćih naučnika sa nekoliko različitih instucija: Instituta za hemiju, tehnologiju i metalurgiju, zatim sa Tehnološko-metalurškog fakulteta u Beogradu i Srpske akademije nauka i umetnosti, a u saradnji sa dvoje istraživača iz SAD (Nacionalna laboratorija Lorens Berkli i Univerzitet Severne Floride).
U radu su predstavljeni rezultati različitih studija uticaja aktivnosti koje je kompanija Rio Tinto već sprovela na lokalitetima planiranog rudnika litijuma (odnosno jadarita) – a pre svega istražnih iskopavanja koje ova kompanija sprovodi od 2004. godine na teritoriji doline reke Jadar, najpre između sela Draginac i Gornje Nedeljice.
Kompanija Rio Tinto na svom sajtu ponudila je mapu istražnog prostora, u odeljku „Pitanja i odgovori” (pogledajte pitanje: na koji način je sprovedeno geološko istraživanje). Orijentacije radi, najveća koncentracija označenih lokaliteta je tačno između sela Gornje Nedeljice i Draginac, a Loznica se nalazi odmah zapadno od prikazane teritorije.
U istraživanju, ispitani su mnogobrojni uzorci lokalnog zemljišta, kao i voda, a sprovedeno je i sociološko istraživanje među lokalnim stanovništvom. Šta je otkriveno?
Dosadašnja, probna iskopavanja već su dovela do drastičnog povećanja zagađenja lokalnog zemljišta i voda – i to kombinacijom litijuma, bora i arsena, čije kombinovano prisustvo, kako navode istraživači, jedinstveno ukazuje na rudu jadarita.
Posebno su indikativna ispitivanja koncentracija ovih elemenata u reci Jadar na dva lokaliteta: kod mosta u selu Draginac, što je neposredno uzvodno od lokaliteta istražnih bušotina, i kod mosta u selu Jelav, što je 25 kilometara nizvodno od bušotina, i na samo nekoliko kilometara od ušća Jadra u Drinu.
Razlike su ogromne: koncentracije arsena su oko 9 puta veće, bora 17 puta a litijuma 2,7 puta veće u uzorcima reke iz Jadra kod Jelava, u poređenju sa uzorcima uzvodno od bušotina.
Povećane koncentracije istih elemenata otkrivene su i u drugim uzorcima lokalnih podzemnih voda, kao i u poljoprivrednom zemljištu. Koncentracije ovih elemenata, navode istraživači, prevazilaze dozvoljene granice – u slučaju arsenika, u pitanju su količine višestruko više od dozvoljenih.
Još jednom, u pitanju je zagađenje koje je već izazvano samo istražnim iskopavanjima, tokom nešto više od 15 godina.
Prateće sociološko istraživanje izvršeno u obližnjim selima otkrilo je i niz socio-ekoloških posledica dosadašnjih aktivnosti kompanije Rio Tinto: od oštećenih i uništenih useva do prodaje zemljišta i odlaska dela stanovništva, dok se preostali žitelji, sasvim očekivano, osećaju ugroženi. Preliminarne procene kažu da će planirani rudnik uništiti poljoprivredno zemljište u 22 naselja u okolini reke Jadar.
U međuvremenu, država i Rio Tinto nastavljaju sa projektom izgradnje rudnika, a protesti se šire čitavom zemljom. U Beogradu je protest najavljen za subotu, 10. avgust, na koji poziva čitav niz ekoloških inicijativa i organizacija.