Pola vijeka mita o “Stokholmskom sindromu” – Kako su se taoci više plašili policije nego otmičara

Foto: Screenshot (Youtube/Inside edition)

Otmičar Jan-Erik Olson je riječima na engleskom “Svi dole, neka zabava počne”, naoružan automatskom puškom i drogiran, ušao u banku u centru Stokholma 23. avgusta, 1973. godine.

Tada počinje uzimanje talaca i kriza koje će trajati šest dana. Tako je nastao koncept poznat širom svijeta – “Stokholmski sindrom”, situacija u kojoj oteti ljudi razviju određenu vezanost za svog otmičara.

Brzo se širi vijest o pljački. Olson je uzeo za taoce četiri osobe zaposlene u banci – tri žene i jednog muškarca. Policija je poslata na lice mjesta, a snajperisti su na nišanu imali ulaz banke.
Otmičar je koristio dva taoca kao živi štit i prijetio da će ih ubiti.

“Često sam razmišljala o toj apsurdnoj situaciji u kojoj smo se našli”, prisjeća se tada 23-godišnja Kristin Enmark u svom romanu “Postala sam Stokholmski sindrom”.

Prema njenim riječima, oteti u banci su bili prestravljeni jer su bili između dvije prijetnje smrću, na jednoj strani od policije, a na drugoj od otmičara.

Olson je imao nekoliko zahtijeva – tri miliona kruna i oslobađanje svog pomoćnika Klarka Olofsona, jednog od najopasnijih kriminalaca u zemlji.

U pokušaju smirivanja situacije, švedska vlada mu je odobrila zahtijeve. Cijela Švedska je uživo na televiziji pratila tok tog vanrednog događaja u zemlji.

“Kada je Klark Olofson stigao, preuzeo je kontrolu i vodio je pregovore sa policijom”, rekao je za AFP Bertil Erikson (73), fotograf koji je pratio događaj.

Olson se odmah smirio kad je stigao Olofson, dok je Kristin Enmark rekla da je u njemu tada vidjela spasioca.

“Obećao mi je da mi se ništa neće dogoditi i odlučila sam da mu vjerujem”, rekla je ona i dodala da je tada imala 23 godine i da je bila prestrašena.

Enmark je nekoliko puta javno govorila i branila svoje otmičare.

“Olsonu i Olofsonu sam vjerovala u potpunosti. Nisam se njih uopšte plašila, ništa mi nisu uradili. Bili su veoma fini”, rekla je ona drugog dana zatočeništva tokom telefonskog razgovora sa premijerom Olofom Palmeom.

“Znate šta me plaši? Da policija upadne u banku”, dodala je ona.

Krajem šestog dana policija je odlučila da preduzme akciju, probila krov banke i pustila gas u prostorije. Olson se predao i taoci su oslobođeni.

U pregovaračkom timu je bio psihijatar Nils Bejerot. On je tada analizirao ponašanje otmičara i talaca, a kasnije je skovao termin “Stokholmski sindrom”.

Koncept je sada sporan.

“To nije psihijatrijska dijagnoza”, rekao je za AFP Kristofer Ram, psihijatar i istraživač na Institutu Karolinska i autor teksta pod naslovom “Stokholmski sindrom: psihijatrijska dijagnoza ili urbani mit?”.

Termin opisuje “odbrambeni mehanizam koji pomaže žrtvi” da prihvati objektivno traumatičnu situaciju, što zauzvrat smanjuje doživljeni stres, rekao je Ram.

Za profesorku političkih nauka na Univerzitetu u Stokholmu i specijalistkinju za rodna pitanja Sesiliju Ase taj koncept krije i političku dimenziju.

“Stokholmski sindrom je izmišljen koncept da bi se sakrio neuspjeh države da zaštiti taoce”, kaže Ase.

“Mi smo predstavljali stvarnu prijetnju za taoce”, priznao je policijski inspektor Erik Ronegor godinama kasnije u knjizi koja istražuje greške policije tokom te otmice.

Prema njegovim riječima, sa toliko policije koja je okruživala banku, postojao je rizik da će i taoci biti ubijeni.

U znak ogorčenosti prema vlastima, bivši taoci su odlučili da ćute tokom suđenja otmičaru.

Na psihološkom nivou, Ram smatra da se mnogi mogu poistovjetiti sa konceptom “Stokholmskog sindroma”.

“Razvijanje pozitivne emocionalne veze sa nekim ko prijeti, predstavlja realnost koja postoji u nasilnim okolnostima. Razumijevanjem psihološke reakcije žrtve, olakšavamo težinu osjećaja sramote i krivice koju imaju taoci”, dodao je Ram.

Beta