Dažbog – foto: Meet the Slavs
Dažbog je bio božanstvo Sunca, ognja i kiše. Smatran je božanstvom koje daje, na šta ukazuje jedan od oblika njegovog imena – Dajbog.
Prvi dio imena je „daj“ što je oblik glagola dati, a drugi dio je “bog”. Međutim, šta Dažbog tačno daje? Moguće je da se ovo davanje odnosi na Sunce i Sunčevu svjetlost, koja je bitna za mnoge procese u prirodi. Sloveni su Suncu pridavali veliki značaj. Ono je predstavljalo osnovu za život i uvijek je smatrano pozitivnim aspektom. Sunce je zapravo davalo život Zemlji, a time je bog sunca bio davalac, Dajbog. Dažbog predstavlja zapravo Sunčev disk.
U svim očuvanim srednjovjekovnim spisima o Slovenima u nekom se trenutku pominje Dažbog. Pominju ga rimski, grčki i ruski hroničari koji su pisali o staroj slovenskoj vjeri. U prevodima grčkih tekstova na slovenski Helios se prevodio kao Dažbog. U Malalinskom manuskriptu iz 6. vijeka Helios je preveden upravo Dažbogom. Tu je ruski prevodilac pokušao da ispriča priču smještenu u Egipat, ali je umjesto imena grčkih božanstava koristio slovenska. Takođe, Dažbog se pominje u Španskom kodeksu onda „Slovo o Igorovom pohodu“ i mnogim drugim. Vladimir Veliki je ispred svoje palate u Kijevu postavio sedam statua bogova, a među njima bio je i Dažbog.
U porodici Dažbog je predstavljao zaštitinika kućnog ognja i vatre, najnužnijih čovjekovih sredstava za preživljavanje zime, kao i pomoći u mnogim drugim poslovima. Međutim, oganj je mogao biti i okrutan i okrenuti se protiv čovjeka i odvesti ga u podzemni svijet ili mu uništiti imovinu. Blagonaklonost ognja bila je presudna u preživljavanju, te su mnogi obredi povezivani i sa ognjem.
Dažbog je sigurno bio i bog kiše. Jedno od njegovih imena je Daždbog, a dažd na mnogim slovenskim jezicima (slovačkom, češkom, ruskom, poljskom…) znači kiša . Kiša je bila značajna jer je od nje zavisila žetva. Ukoliko bi zavladala suša, praktikovani su razni rituali za prizivanje kiše.
Poznato je da su se Sloveni bogovima obraćali kao sebi ravnim i da su sebe smatrali potomcima bogova. Zapravo, oni su sebe smatrali unucima Dažboga, odnosno, njegovim direktnim potomcima. U to vrijeme nije bilo uobičajeno da unuk upozna dedu, zbog kratkog zivotnog vijeka.
Sunce je, prema vjerovanju, preko dana bilo na nebu i davalo svjetlost, dok je noću boravilo u podzemnom svijetu. Zapravo Dažbog je svakog jutra na bijelom konju ili u kočiji obilazio nebo, dok je uveče umirao ili odlazio u zagrobni svijet, da bi ujutru ponovo vaskrsao. U ovoj predstavi o Dažbogu vidljiva je cikličnost umiranja i vaskrsavanja, koja je inače bila veoma česta kod mnogih paganskih religija, kao i u slovenskom paganizmu. Kod Srba se pominje Dabog, a u folkloru hromi Daba, koji je prestavljen gotovo uvijek kao zli demon, što vjerovatno govori o Dažbogovoj prirodi dok je bio u podzemnom svijetu, odnosno svijetu mrtvih. Daboga su predstavljali naročito Srbi kao hromog starca, odjevenog u kožu, obično medveđu, koga prati vuk. Vuk zapravo predstavlja njegovu životinjsku inkarnaciju, odnosno prvobitni oblik, koji nije prestao da postoji kada je Dažbog postao antropomorfan. Vuk je postao sluga, a često i izaslanik. Dažbog često mijenja svoj oblik. Iako je osnovni njegov oblik antropomorfan, njegovo prvobitno vučje obličje je ostalo njegov simbol. A kako su se Srbi smatrali njegovim potomcima, vuk je postao sveta životinja. U jednom katalogu naroda zabilježeno je da su Srbi nastali od Vuka. “Saracen je od vepra, Turčin od zmije, Tatarin od lovačkog psa, Srbin od vuka, Bugarin od bika, Aleman od orla…”
foto: Preuzeto sa sajta lovcirs
Vjerovanje u moć Sunca je kod Slovena bilo izrazito jako. Čajkanović smatra da je Dažbog bio vrhovni bog kod Srba. O tome govori i činjenica da je kod Slovena praznik posvećen nepobjedivom Suncu upravo padao na datum današnjeg Božića (nepobjedivo Sunce je inače atribut Mitre pa ovde djeluje kao da su Sloveni slavili istog). Međutim, ovaj podatak nije mnogo relevantan. Naime, zna se da je rimski car Konstantin Veliki, kada je proglasio hrišćanstvo zvaničnom religijom, namjestio datum Božića. Taj datum je padao na datum paganskog praznika posvecenom nepobjedivom Suncu, odnosno rađanju sunca. Prema nekim izvorima tog dana je bio praznik posvećen Suncu i kod Slovena i Kelta, te su zbog velikog broja ljudi koji su praznovali ovaj praznik, koji su hrišćani htjeli da potisnu, ipak samo zamijenjen hrišćanskim praznikom. Božić je krenuo da se slavi ovog datuma počev od 336. godine.
Dolazkom hrišćanstva Dažbog je bio satanizovan. Postao je najmoćniji demon i najveći suparnik hrišćanskog Boga. Moguće je da je to bilo i zbog njegovog izgleda hromog starca sa jednim okom, obučenog u tamnu medveđu kožu, kao i zbog toga da je prema paganskom vjerovanju boravio u podzemnom svijetu veoma često. Međutim, nameće se i mogućnost da je to bilo zbog Dažbogovog jakog kulta, koji je po svaku cijenu trebalo da bude iskorijenjen. Dažbogove osobine je kasnije u hrišćanstvu preuzeo sveti Sava, koji je takođe predstavljan u narodnim pričama kao pastir koga prati vuk. Sveti Sava u tim pričama takođe predstavlja davaoca.
Autor: Nikola Milošević