Foto: NASA
Ruska agresija na Ukrajinu, kao i sukob u Pojasu Gaze, pokazali su da su u današnjim vojnim strategijama od izuzetne važnosti nove i moderne tehnologije. Od dronova i bespilotnih letelica, preko sajber napada i špijunaže kompjuterskih sistema protivnika, pa sve do upotrebe satelita za nadgledanje, vremena rovovskih borbi odavno pripadaju istoriji.
Piše: Ivan Trajković
Koliko je upotreba satelita za nadgledanje terena i komunikaciju danas bitna, pokazuje i činjenica da i SAD i Rusija, kao i Kina, ubrzano razvijaju čitav niz platformi za ometanje ili uništavanje protivničkih mogućnosti u orbiti Zemlje. Za ovo će se u bliskoj budućnosti koristiti laseri velike snage, nova generacija sistema za elektronsko ometanje (Electronic Warfare, EW) te posebne vrsta raketa koje se mogu lansirati sa kopna, mora ili iz vazduha.
Fragmenti starih satelita koji prijete
U predvečerje 27. juna prošle godine, američka Komanda svemirskih snaga (SPACECOM) upozorila je agenciju NASA da je moguć sudar fragmenata starog satelita u orbiti Zemlje sa Međunarodnom svemirskom stanicom (ISS). Devetoro astronauta koji su u tom trenutku boravili na svemirskoj stanici, na visini od 250 kilometara, morali su da se privremeno evakuišu u tri svemirska modula koja su u tom trenutku bili povezani sa ISS-om, te da budu spremni na neplanirani povratak na Zemlju.
Fragmenti starog satelita, njih preko stotinu, bili su delovi nekadašnjeg ruskog satelita “Resurs P-1”. Iako je on, zvanično, počeo svoju misiju još 2013. godine kao “kartografski i geološki satelit” za naučna istraživanja površine Zemlje, već je 2015. godine bilo jasno da ima i “dodatni zadatak”. Njegova putanja na visinama od 200 do 260 kilometara, te česte promene rotacije same letelice ukazivale su da satelit “pretražuje” Zemljinu površinu za specifičnim lokacijama.
“Resurs P-1” je bio deo čitave serije sličnih letelica, a imao je i izuzetno visoku rezoluciju fotografija od jednog metra. Razvio ga je ruski državni koncern RKTS Progres, koji je zapravo ćerka-firma za projektovanje i proizvodnju svemirskih letelica agencije Roscosmos. Osim satelita, Progres je zadužen i za održavanje komercijalnog svemirskog programa raketa “Soyuz”, koje se najčešće lansiraju sa kosmodroma Bajkonur u Kazahstanu.
Razlog raspada “Resursa” u orbiti do danas nije zvanično utvrđen. Ruska strana tvrdi da je u pitanju bio sudar sa drugim nefunkcionalnim satelitom, dok zapadne obaveštajne službe veruju da je u pitanju bio test novog laserskog sistema “Kalina”, koji se razvija još od 2011.
Letjelice ‘dvostruke namjene’
Rusija ima dugu tradiciju razvoja sličnih svemirskih letelica “dvostruke namene”, praktično od svog prvog veštačkog satelita, “Sputnjika 1” iz 1957. Tadašnje rukovodstvo SSSR-a je snažno verovalo da je razvoj čitavog niza svemirskih platformi – satelita, orbitalnih stanica sa nuklearnim oružjem, pa čak i (teoretske) baze na Mesecu ključno za pobedu nad SAD-om u Hladnom ratu.
Sa druge strane gvozdene zavese, SAD i tadašnji saveznici su verovali da su ovakvi planovi nadomak realizacije, što je bio i jedan od razloga za čuveni govor predsednika Johna F. Kennedyja 12. septembra 1962. godine, kada je najavio da će “SAD otići na Mesec”, iako NASA tada još uvek nije imala potrebnu tehnologiju za takav poduhvat. Kada je 16. juna naredne godine Valentina Tereškova u letelici “Vostok 6” postala prva žena u svemiru, bilo je jasno da je Hladni rat postao i svemirski rat.
Zbog nedostatka novca, velikih tehničkih izazova i brojnih unutrašnjih sukoba sovjetskih konstruktora, već se do 1968. godine odustalo od projekta rakete “N-1”, koja je bila pandan američkoj raketi “Saturn V”, a koja je trebalo da posluži kao platforma za bazu na Mesecu. Ipak, SSSR je uspešno tokom ‘70-ih i ranih ‘80-ih godina razvijao program vojnih orbitalnih stanica “Saljut” (Salyut). Stanica “Salyut 3”, lansirana 1973. godine, imala je neku vrstu “topa”, najverovatnije “Rikhter R-23 Vulkan”, koji je mogao da uništava satelite u orbiti.
Iako su tokom ‘80-ih godina postojale tvrdnje da je “Salyut 6” imao neku vrstu nuklearnog oružja ili bojevu glavu DOS-5, to nikada nije bilo dokazano.
Rano otkrivanje balističkih projektila
Gotovo pola veka kasnije, Rusija i dalje razvija nove vrste svemirskih oružja. Iako je njihov razvoj zabranjen još 1967. godine međunarodnim sporazumom o mirnodopskom istraživanju svemira, on nije poštovan praktično od dana njegovog potpisivanja – i od strane Zapada, i od strane Rusije i njenih saveznika – do danas.
Tako se pre nešto više od dva meseca, dotad neaktivni, satelit “Kosmos 2553” odjednom “probudio” i počeo da izvodi različite manevre u orbiti. Satelit je lansiran još 2022. godine sa komodroma Plesetsk u Arhangelskoj oblasti, sa kojeg Rusija najčešće lansira svoje špijunske i vojne satelite. “Kosmos 2553” je deo “sazvežđa” (eng. satellite constelation) sličnih komunikacijskih satelita iz porodice “Kosmos”.
Većina njih je deo sistema GLONASS (rus. Глобальная навигационная спутниковая система, Globalni satelitski navigacioni sistem), koji je pandan mnogo poznatijem američkom sistemu GPS (Global Positioning System). Trenutno se radi i na unapređenju sistema na GLONASS K-2, koji će koristiti mnogo preciznije podatke o površini Zemlje, te raditi na FDMA L2SF signalu visoke preciznosti.
Što se tiče samog satelita “Kosmos 2553”, zapadne obaveštajne službe tvrde da je njegova misija testiranje potpuno nove generacije instrumenata koji mogu da rade u uslovima visoke radijacije u orbiti, te da je on deo novog sistema za “nuklearni odgovor” članicama NATO-a.
Mnogo je verovatnije da je, pored njegove uloge u GLONASS sistemu za Rusko ministarstvo odbrane, “Kosmos 2553” deo i novog radarskog sistema za rano detektovanje balističkih raketa, aviona i dronova pod imenom “Neutron”. On bi do 2030. godine trebalo da delimično ili u potpunosti zameni aktuelni radarski sistem “Voronezh”, koji je počeo sa radom 2009. godine, a ima glavni centar u Lekhtišiju, blizu Sankt Peterburga.
Veto na rezoluciju
Američki NORAD (Komanda za vazdušnu odbranu SAD-a) veruje da je “sazvežđe” satelita “Kosmos” te radarski sistem “Neutron” takođe i deo budućeg antisatelitskog sistema, koji bi koristio i modifikovane balističke rakete i laserske sisteme kao što je “Kalina”. Treba reći i da je Rusija neočekivano u aprilu prošle godine stavila veto na usvajanje novog nacrta rezolucije o zabrani korišćenja oružja u orbiti Zemlje.
Analitičari ocenjuju i da Rusija vidi satelitske sisteme za komunikaciju nove generacije, poput američkog “Starlinka”, kao potencijalnu pretnju, te da veruje da se oni mogu koristiti i za aktivnosti Pentagona. Američko ministarstvo odbrane zaista razvija program SATCOM koji bi koristio neku vrstu “Starlink” dizajna za stvaranje svoje satelitske mreže za podršku, pre svega nosačima aviona i udaljenim snagama na Bliskom istoku.
NORAD takođe smatra i da bi “Kosmos” sateliti mogli da pružaju ELINT informacije (traženje i biranje meta) za nove ruske nuklearne balističke projektile tipa “RS-28 Sarmat” i “9K-720 Iskander”. Rusija planira lansiranje još najmanje pet sličnih satelita do 2028. godine pomoću unapređene verzije “Soyuz 2” (14A4) raketa, koje se lansiraju sa kosmodroma Vostochny u Amurskoj oblasti na Dalekom istoku.