Foto: Mašina
Autoritarne mjere protiv masovnih demonstracija u zemlji kandidatu za EU zahtijevaju snažniji odgovor Brisela.
Tokom ljeta u kojem su se evropski lideri fokusirali na “šatl” diplomatiju sa Donaldom Trampom oko trgovinskih odnosa i Ukrajine, oni su takođe diskretno ćutali o još jednoj krizi u istočnoj Evropi. Više od devet mjeseci, masovni studentski protesti u Srbiji doveli su u pitanje autoritarnu vladavinu Aleksandra Vučića, koji je premijer i predsjednik već 11 godina. Do sada je Brisel uglavnom zatvarao oči.
Katalizator za jedne od najvećih demonstracija u istoriji Srbije bilo je urušavanje krova nedavno renovirane željezničke stanice u drugom najvećem gradu u zemlji, Novom Sadu, u kojem je poginulo šesnaest ljudi. Katastrofa, koja se uglavnom pripisuje duboko ukorijenjenoj korupciji koju je orkestrirala vladajuća Srpska napredna stranka Aleksandra Vučića, brzo je postala katalizator pokreta za demokratske reforme. Studenti zahtijevaju prevremene izbore i novu eru transparentnosti i odgovornosti u zemlji, koja je još uvijek kandidat za EU.
Kako su bijes i frustracija na ulicama rasli, odgovor Vučića postajao je sve drakonskiji. Tvrdeći, bez osnova, da strani agitatori traže „uvezenu revoluciju“, Vučić je pokrenuo nemilosrdnu represiju protiv organizacija civilnog društva koje primaju strana sredstva. Na ulicama ovog mjeseca, koordinisane rulje su napale demonstrante i navodno pljačkale preduzeća u vlasništvu protivnika Vučića. Takođe je bilo mnogo izvještaja o policijskoj brutalnosti. Usred ove spirale nasilja, jedan nedavni antivladin protest u Beogradu održan je pod sloganom „Ne udaramo vreće“.
Demonstranti zaslužuju više podrške i solidarnosti od EU nego što dobijaju. Autokratski i ciničan, Aleksandar Vučić je zloćudno prisustvo u politici Zapadnog Balkana. Van granica Srbije, on dugo njeguje podmuklu i destabilizujuću etnonacionalističku agendu na Kosovu i u Republici Srpskoj, entitetu u Bosni i Hercegovini. Kod kuće, Vučić sve više postaje prijetnja demokratiji.
Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju utvrdila je da su prošlogodišnji parlamentarni izbori u Srbiji bili obilježeni medijskom pristrasnošću i korišćenjem vladinih mreža pokroviteljstva kako bi se uticalo na glasanje. Autoritarni odgovor na proteste, koji su se proširili na male gradove gdje Vučić ima podršku, doprinio je padu javnog povjerenja u lidera koji je koristio moć države za svoje političke interese.
Ukoliko bi to iskoristila, EU ima na raspolaganju snažan ekonomski uticaj. EU obezbjeđuje više od 60% stranih direktnih investicija u Srbiju i obećala je 1,6 milijardi evra Beogradu do 2027. godine, povezano sa budućim reformama. Ali Brisel, ne želeći da vidi da zemlja dalje pada pod ruski uticaj, ublažio je svoje kritike prema Vučiću. Sa svoje strane, predsjednik Srbije je odigrao nezgodan geopolitički balans, istovremeno šaljući oružje preko trećih strana Kijevu i Moskvi i dajući EU ključni pristup značajnim rezervama litijuma u Srbiji.
Nakon scena nasilja ovog ljeta, Vučić je konačno prošle nedjelje pozvao na dijalog sa demonstrantima. Ali ono što je Srbiji potrebno jesu slobodni i pošteni izbori i preokret klizanja ka autoritarizmu iz prošle decenije. U vrijeme kada se liberalne vrijednosti EU dovode u pitanje i u Vašingtonu, kao i u Moskvi i Pekingu, unija ih mora mnogo snažnije braniti u borbi za demokratske reforme koje se odvijaju odmah izvan njenih granica.