Uloško jezero; Foto: Impuls
U srijedu je obilježen prvi Svjetski dan jezera s ciljem podizanja svijesti o značaju ovih ekosistema za životnu sredinu i društvo.
Piše: Jelena Jevđenić
U decembru prošle godine, Generalna skupština Ujedinjenih nacija proglasila je 27. avgust Svjetskim danom jezera, kako bi se podigla svijest o važnosti jezera i potrebi za „očuvanjem, konzerviranjem, obnovom i održivim upravljanjem jezerima i povezanim ekosistemima“.
Jezera imaju veliku ulogu u ublažavanju klimatskih promjena. Hlade planetu, zadržavaju poplavne vode i skladište ugljenik. Međutim, kao i drugi ekosistemi, i jezera su u opasnosti.
Gubitak biodiverziteta, suša, porast temperature, neadekvatno održavanje i ljudsko djelovanje.
Zbog sve većeg zagrijavanja planete dolazi do većeg isparavanja vode, zbog čega naučnici upozoravaju da bi do 2050. godine ekosistemska vrijednost jezera mogla da se smanji za 20 posto.
Prirodna jezera u BiH zahvataju manje od 1% površine i to 65,1 kilometar kvadratni, od čega samo Buško jezero obuhvata 56,7 km². To je manje oko 10 puta od svjetskog prosjeka.
Jezera u Bosni i Hercegovini su ugrožena, bilo da su pod zaštitom ili ne. Najbolji primjer je Prokoško jezero, koje je 2005. godine proglašeno parkom prirode, a iste godine donesen je i Zakon o upravljanju Prokoškim jezerom, koji propisuje zabranu gradnje objekata na ovom lokalitetu. Međutim, na obalama ovog zaštićenog prirodnog bisera, niklo je, uprkos zabrani, preko 250 ilegalnih objekata. Nivo vode je smanjen za 30 posto zadnjih godina, ugrožen je biodiverzitet, a jezero je sada već, po izjavama mještana, puno otpada.
Azra Šehovac-Kustura iz Aarhus centra u BiH za Impuls kaže da je ugroženost jezera u BiH veća nego što mislimo.
“Jezera u Bosni i Hercegovini danas su u velikoj mjeri ugrožena. Prirodna planinska jezera poput Boračkog i Prokoškog spadaju među najugroženija, a zagađenja, eutrofikacija i nekontrolisane gradnje vikendica doveli su do drastičnog pada kvaliteta vode i ugrožavanja biodiverziteta. Kod Prokoškog jezera, na primjer, u posljednjih 30 godina nivo vode je značajno smanjen, a fekalije i otpadne vode direktno su odvođene u jezero. Akumulacije poput Modračkog jezera nose dodatni teret industrijskog zagađenja i toksičnih metala, dok se u Buškom jezeru bilježe incidenti masovnog pomora ribe i ilegalnog odlaganja otpada. Monitoring kvaliteta vode obuhvata samo mali broj jezera, pa je stvarno stanje vjerovatno još lošije”, navodi ona.
Igor Kalaba iz Centra za životnu sredinu iz Banjaluke kaže da se pojedina jezera u BiH neadekvatno poribljavaju, a neka imaju problem i s krivolovom.
“Imamo relativno dobro poznatu situaciju sa Prokoškim jezerom, čiji je ekosistem, okruženje i kvalitet ozbiljno narušeno ilegalnom izgradnjom vikend naselja. Sa druge strane imamo situaciju na pojedinim lokacijama da neodgovorni pojedinci vrše poribljavanje na svoju ruku sa vrstama koje njima odgovaraju za ribolov, a koje su nerijetko alohtone, invazivne vrste koje uništavaju autohtone, i to ne samo ribe već i vodozemce. Ovo smo imali i na Prokoškom ali i na drugim jezerima poput Buškog, koje jeste vještačko ali dugo vremena je sadržavalo isključivo autohtone vrste. U Hutovom blatu, iako je zaštićeno područje, i dalje imamo značajan problem sa krivolovom”, navodi on.
Šehovac-Kustura smatra da je kombinacija nekontrolisanog ljudskog djelovanja i slabog institucionalnog nadzora dovela do ubrzane degradacije jezera.
“Najveći krivci su ljudske aktivnosti i institucionalne slabosti. Turizam bez kontrole, divlja gradnja, ispuštanje otpadnih voda, industrijsko i rudarsko zagađenje, te poljoprivredno onečišćenje doveli su do trenutnog stanja. Istovremeno, institucije ne provode dosljedno zakone, kazne za prekršioce su minimalne, a nadležnosti su razmrvljene između različitih nivoa vlasti, što stvara prostor za zloupotrebe i pasivnost”, naglašava ona i dodaje da se ne reaguje na vrijeme.
“Umjesto preventivnog i sistemskog pristupa, uglavnom se reaguje tek kada problemi postanu vidljivi i teški za sanaciju”, ističe Šehovac-Kustura.
Kalaba naglašava da odgovornost dijeli veći broj institucija, počevši od relevantnih ministarstava preko agencija, inspekcijskih službi do opština i zaštićenih područja, zavisno od lokacije.
Igor Kalaba; Foto: Impuls
“Federalno Ministarstvo okoliša i turizma, Federalno Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva, sa sve ministarstvima u pripadajućih 10 kantona. U RS imamo Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, te Brčko distrikt sa Odjeljenjem za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu. Onda imamo Agenciju za vodno područje rijeke Save i Agencija za vodno područje Jadranskog mora, Fond za zaštitu okoliša FBiH tj Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, te inspektorati u oba entiteta, kantonima te gradovi i opštine sa svojim odjeljenjima”, navodi Kalaba. On dodaje da je degradaciji jezera doprinijela i neodgovorna i ilegalna izgradnja turističkih objekata, uništavanje vodotokova koji pune jezera u nekim slučajevima, istresanje otpada, uništavanje obala i slično.
U Federaciji BiH ove godine institucije su napravile mali pomak u boljoj zaštiti jezera.
Federalno ministarstvo okoliša i turizma ove godine je, u okviru javnog transfera – Akcioni plan Strategije zaštite okoliša, pokrenulo nekoliko programa koji se direktno odnose na zaštitu i unapređenje kvaliteta jezera u Federaciji BiH.
Sakupljanje i zbrinjavanje plutajućeg otpada sa prirodnih jezera, za ovaj program planirana su sredstva u iznosu od 100.000 KM. Program podržava prikupljanje, sortiranje i propisno zbrinjavanje otpada iz jezera i priobalja, a namijenjen je sportskim (ronilačkim i rafting) klubovima.
Za izrada projekta za unapređenje kvalitete voda u jezerima Federacije BiH (I faza) predviđena su sredstva u iznosu od 155.000 KM, za finansiranje analize problema poput cvjetanja algi i toksina.
Oko 445.000 KM je izdvojeno za podršku upravljanju zaštićenim prirodnim područjima, a sredstva su namijenjena institucijama koje upravljaju zaštićenim područjima, uključujući i ona koja obuhvataju jezera poput Prokoškog, Blidinjskog ili Hutovog blata.
-Ove aktivnosti pokazuju opredijeljenost Ministarstva da kroz konkretne projekte i podršku različitim institucijama, organizacijama i zajednicama, doprinese očuvanju jezera kao jednih od najvažnijih prirodnih resursa, naveli su iz Federalnog ministarstva okoliša i turizma.
Ekolozi pozdravljaju ovaj korak institucija za zaštitu jezera. Ono što naglašavaju je da je problem mnogo veći od planiranih sredstava.
“Program Federalnog ministarstva okoliša i turizma možemo ocijeniti kao pozitivan, ali nedovoljan pomak. Najavljeno je oko 700.000 KM za projekte čišćenja jezera, istraživanje cvjetanja algi i jačanje kapaciteta upravljača zaštićenih područja. To je dobar početak, ali sredstva su skromna u odnosu na razmjere problema. Efikasnost će zavisiti od dugoročnog i sistemskog ulaganja, strožeg nadzora i saradnje s lokalnim zajednicama. Bez toga, programi ostaju simbolični i nedovoljni da zaustave trend degradacije”, ističe Šehovac-Kustura.