Da li ste se ikada zapitali kakav je uticaj krupnih zvijeri i drugih vrsta sa vrha lanca ishrane na ekosisteme u cjelosti? Ono što ćete saznati u ovom tekstu koji smo preveli za vas je zapanjujuće: naučnici su uočili da staništa sa kojih su krupne zvijeri istrebljene postaju siromašnija i u bogatstvu biljnih vrsta. Potrudimo se da razumijemo važnost krupnih zvijeri za opstanak života na zemlji!
Nekada se za piramidu života, što ekosistem i jeste, govorilo da se kontroliše odozdo prema gore: najmanji organizmi su bili pokretačka snaga za sve ostalo u lancu ishrane. Ali šta ako životinje na vrhu tog sistema – krupne zvijeri – vrše sličan nivo kontrole? Da li je moguće da su ovi vrhunski predatori pokrenuli lančanu reakciju koja se spušta sve do temelja naših živih sistema, i da ovaj talasni efekat nije samo značajan, već i neohodan?
Desetkovanje populacija mesoždera, posebno krupnih zvijeri, od strane ljudi širom svijeta ima otrežnjujući efekat. Oko 80% populacija vrsta krupnih zvijeri je u opadanju, a 64% je u opasnosti od izumiranja. Studija iz 2017. godine pokazala je da je brojnost ovih vrsta pala u zapanjujuće velikom broju slučajeva. Populacije tigrova, lavova i geparda su se smanjile za preko 90%. Otrovani, odstreljeni i proganjani zbog trofeja i tradicionalne medicine, krupne zvijeri su izgleda najnepoželjnija grupa životinja na planeti. Ali zašto?
Dio odgovora leži u činjenici da se čini da su naši životi lakši kada ne moramo da se borimo i takmičimo sa ovim životinjama – jer ih vidimo kao prijetnju. Oni se takmiče sa nama za plijen i divljač, doživljavamo ih kao prijetnju i zbog toga smatramo da ih moramo kontrolisati. Od dječijih knjiga i filmova do senzacionalističkih medijskih naslova, od ranog djetinjstva smo uslovljeni da vjerujemo da su krupne zvijeri nešto čega se treba plašiti. Smatramo da moramo da zaštitimo svoje interese eliminacijom ovih vrsta. Ali šta ako nam, uprkos našim strahovima i kulturološkim vjerovanjima, zapravo trebaju krupne zvijeri? Šta ako, iz ekološke perspektive, njihov nestanak predstavlja katastrofu? Šta ako bez njih, piramida života počne brzo da se ruši?
Kada je 1986. godine ogromna hidroelektrana poplavila dolinu Karoni u Venecueli, ostavljajući samo ostrva – tačnije vrhove brda okružene vodom – krupne zvijeri i grabljivice širokog spektra, kao što su jaguar, puma i orao harpija, brzo su ostali bez staništa, ostavljajući mnoštvo biljojeda, velikih i malih, da uživaju u lišću i da se razmnožavaju do izuzetnih brojeva. Šuma nije imala šansu za opstanak. Nastala ostrva su postala neprijateljski svjetovi regulacije odozdo prema gore, preplavljeni mravima iz roda Atta i Acromyrmex, iguanama, drekavcima i kapućinima koji jedu ptičja jaja. Ono što je nekada bila primarna tropska šuma, ishranom vrsta sa sredine i dna piramide ostala je bez organske podloge i vrsta u donjim spratovima (podmlatka). Ptice koje oprašuju i šire sjeme nestale su zajedno sa mnogim drugim vrstama i na kraju su ostrva ostala bez drveća.
Dakle, da li je moguće da su i biljke zavisne o regulaciji koju vrše predatori sa vrha lanca ishrane? Da li bi sličan rasplet mogao da se dogodi negdje drugdje? Kada počnete da istražujete, slični slučajevi se pojavljuju svuda. Decenijama, ponekad i vijekovima dugo odsustvo krupnih zvijeri širom Sjedinjenih Država, dovelo je do nekontrolisane ispaše od strane raznih vrsta krupnih biljojeda. U Nacionalnom parku Zion u Juti, povećanje ljudskog prisustva počevši od sredine 1930-ih, protjeralo je zdrave populacije pume, što je izazvalo eksploziju u broju jelena, a prirodna obnova obalnih šuma je doživjela sunovrat. Tokom 2006. godine, studija koja je upoređivala bogatstvo biodiverziteta u parku otkrila je da tamo gdje su pume bile uobičajene, divlje cvijeće je bilo bogatije. Područja koje i dalje naseljavaju pume sadrže preko 100 puta više vodozemaca, tri puta više guštera i pet puta više leptira nego područja u kojima su velike mačke bile rijetke ili ih uopšte nije bilo.
Između 1880. i 1940. godine, slična priča se odigrala u nacionalnim parkovima Josemit, Olimpik, Jelouston i Vind Kejv, gde su vukovi i pume izlovljavane do istrebljenja ili raseljeni zbog pretjerane ljudske aktivnosti. Pošto su mesožderi nestali, pojavilo se više biljojeda, a kako je iskonski strah između plijena i predatora blijedeo, pritisak ispaše je rastao. Ubrzo se struktura vegetacije promijenila, a novi prirast nije mogao da uzme maha u prisustvu tolikog broja gladnih usta. Šume su počele da stare i venu dok su se nove generacije drveća borile da se uspostave. Manje hranljivih materija je stiglo u rijeke, koje su bile podložnije eroziji u odsustvu korijena drveća koji bi vezivalo tlo obala. Piramida se srušila i jedna po jedna vrsta, gotovo neprimjetno, koje su nekada bile uobičajene, su postale rijetke.
Pomislili bismo da bi staništa bez pritiska mesojeda bila raj za npr. jelene. U početku da, ali ubrzo bi došla glad, bolest i manje otporna stada. Prekomjerna ispaša prouzrokuje nedostatak hrane za cijelu populaciju, a predatori su poznati po tome što biraju starije i slabije jedinke. Bez njihove intervencije, širenje patogena se ubrzava i može dovesti do slabljenja vitalnosti čitavih stada.
Jedna studija iz Jeloustona to potvrđuje. Predacijom slabih i bolesnih jelena, vukovi su poboljšali opšte zdravlje stada stabilizujući njihov broj i smanjujući njihovu podložnost gladovanju i ekstremnim klimatskim uslovima. Tokom posebno sušnih godina kada je rast vegetacije nizak, vukovi love mužjake koji su umorni od borbe i neuhranjeni, ostavljajući ženke da se razmnožavaju. Sa konzistentnijim veličinama stada u okviru izdašnosti područja, jeleni su u boljem položaju da izdrže oštre zime i suše koje postaju redovne u regionu.
Studije širom Sjevernih Stjenovitih planina otkrile su da odsustvo velikih mesoždera guši ekološke procese, što utiče na raznovrsnost i strukturu vegetacije, obilje drugih vrsta, pa čak i na hemijski sastav zemljišta. U onome što je postalo živa laboratorija, povratak vukova u Nacionalni park Jelouston 1995. godine, otkrio je široke promjene pošto je njihov plijen promijenio broj i ponašanje drugih vrsta.
A krupne zvijeri nisu samo stabilizujuća sila za biljojede, već i manje predatore. Ekosistemi bez vrhunskih predatora često pate od fenomena poznatog kao „oslobađanje mezopredatora“. Jednostavno rečeno, mesojedi i svaštojedi u sredini lanca ishrane postaju neobično obilni, stvarajući pritisak na vrste koje su stepenicu ili dvije niže na trofičkoj ljestvici. Studije iz cijelog svijeta potvrđuju ovu priču kako na kopnu tako i u moru. Populacije ptica koje se gnijezde na tlu opadaju sa sve većim brojem rakuna, tvorova, mungosa i cibetki. Odsustvo velikih ajkula dovelo je do naglog skoka u broju raža i kolapsa populacije morskih češljeva.
Foto i tekst scotlandbigpicture.com
Prevod: Nikola Kurija – CZZS