Klimatske promjene izazvane ljudskim djelovanjem učinile su 2025. godinu jednom od tri najtoplije ikada zabilježene, upozorili su naučnici, navodeći da je po prvi put trogodišnji prosjek globalne temperature premašio granicu od 1,5 stepeni Celzijusa u odnosu na predindustrijski period.
Kako ističu stručnjaci, riječ je o pragu utvrđenom Pariskim klimatskim sporazumom iz 2015. godine, čije bi poštivanje moglo spasiti milione života i spriječiti katastrofalna razaranja okoliša širom svijeta.
Analizu je objavila istraživačka grupa World Weather Attribution (WWA), a ona dolazi nakon godine obilježene ekstremnim vremenskim nepogodama koje su pogodile gotovo sve dijelove planete.
Uprkos pojavi La Nine, prirodnog procesa koji povremeno hladi vode Pacifika i utiče na globalne vremenske prilike, temperature su tokom 2025. ostale izuzetno visoke. Naučnici kao ključni razlog navode kontinuirano sagorijevanje fosilnih goriva: nafte, plina i uglja, koje u atmosferu ispuštaju velike količine gasova s efektom staklenika.
“Ako ne prestanemo sagorijevati fosilna goriva veoma, veoma brzo, bit će izuzetno teško zadržati zagrijavanje ispod tog cilja”, izjavila je Friederike Otto, suosnivačica WWA i klimatologinja s Imperial Collegea u Londonu. “Naučni dokazi su sve jasniji.”
Ekstremi koji su obilježili 2025. godinu
Prema podacima WWA, ekstremni vremenski događaji svake godine odnose hiljade života i uzrokuju štetu vrijednu milijarde dolara. Tokom 2025. godine identifikovano je 157 posebno teških događaja, koji su ispunjavali kriterije poput više od 100 smrtnih slučajeva, pogađanja više od polovine stanovništva neke regije ili proglašenja vanrednog stanja. Detaljno su analizirana 22 takva slučaja.
Među njima su i smrtonosni toplotni valovi, koje WWA opisuje kao najsmrtonosnije ekstremne vremenske pojave godine. Neki od tih toplotnih valova bili su i do deset puta vjerovatniji nego prije deset godina, upravo zbog klimatskih promjena.
“Toplotni valovi koje smo posmatrali ove godine danas su postali gotovo uobičajeni, ali bez klimatskih promjena izazvanih ljudskim djelovanjem bili bi skoro nemogući”, naglasila je Otto. “Razlika je ogromna.”
Dugotrajne suše doprinijele su velikim požarima u Grčkoj i Turskoj, dok su obilne kiše i poplave u Meksiku odnijele desetine života i ostavile mnoge nestale. Supertajfun Fung-wong pogodio je Filipine, prisilivši više od milion ljudi na evakuaciju, dok su monsunske kiše u Indiji izazvale razorne poplave i klizišta.
WWA upozorava da sve češći i intenzivniji ekstremi ugrožavaju sposobnost miliona ljudi da se na vrijeme prilagode i odgovore na takve krize, što naučnici nazivaju “granicama prilagodbe”. Kao primjer navodi se uragan Melissa, koji je toliko brzo jačao da su prognoze i pripreme bile znatno otežane, a razaranja u Jamajci, Kubi i Haitiju premašila su kapacitete tih zemalja za odgovor i oporavak.
Klimatski pregovori bez konkretnog ishoda
Ovogodišnji pregovori Ujedinjenih nacija o klimi, održani u novembru u Brazilu, završeni su bez jasnog plana za napuštanje fosilnih goriva. Iako je obećano više novca za prilagodbu klimatskim promjenama, njegova realizacija će potrajati.
Zvaničnici i naučnici sve češće priznaju da će globalno zagrijavanje privremeno premašiti granicu od 1,5 stepeni, iako neki smatraju da je dugoročni povratak ispod tog praga još uvijek moguć. Napredak, međutim, nije ujednačen.
Kina ubrzano razvija obnovljive izvore energije poput sunca i vjetra, ali istovremeno nastavlja ulaganja u ugalj. U Evropi ekstremne vremenske prilike pojačavaju pozive na klimatsku akciju, dok pojedine države upozoravaju na posljedice po ekonomski rast. U Sjedinjenim Američkim Državama, administracija Donalda Trumpa skrenula je politiku s čistih izvora energije ka mjerama koje podržavaju industriju uglja, nafte i plina.
“Geopolitička klima je ove godine izuzetno tmurna, s brojnim donosiocima odluka koji otvoreno djeluju u interesu industrije fosilnih goriva, a ne stanovništva svojih zemalja”, poručila je Otto. “Uz to, suočavamo se s ogromnom količinom dezinformacija.”
Andrew Kruczkiewicz, viši istraživač na Klimatskoj školi Univerziteta Columbije, koji nije učestvovao u izradi izvještaja WWA, ističe da se širom svijeta bilježe katastrofe kakve ranije nisu bile uobičajene.
“Ekstremni događaji se brže intenziviraju i postaju sve složeniji. To zahtijeva ranija upozorenja i nove pristupe odgovoru i oporavku”, rekao je Kruczkiewicz, dodajući: “Na globalnom nivou napredak postoji, ali moramo učiniti mnogo više.”