Šumski požari koji divljaju ovog ljeta – bez obzira da li su izazvani prirodno ili ljudskom rukom – pojačani su sušama i ekstremnim vrućinama. Ljudi su posljednjih decenija naučili da spašavaju živote, ali ne i šume.
1. Zašto su zemlje Mditerana tako podložne požaru?
Ljetnji požari su prirodni i često neophodni dio životnog ciklusa mediteranskih šuma – podstiču i obnovu i biodiverzitet.
Ljudi u tim regionima su naučili da se bolje nose sa uobičajenim godišnjim požarima, tako da je – od 1980. registrovan pad broja i intenziteta požara.
Ali posljednjih godina požari su često eskalirali – daleko iznad njihove normalne veličine i intenziteta.
Razorni požari 2017. i 2018. odnijeli su stotine života na području od Turske do Španjolčske, a jakih požara je bilo i u zemljama u centralnoj i sjevernoj Evropi, uključujući Švedsku.
Takvi nezapamćeni požari neizbježno su povezani sa ekstremnim sušama i toplotnim talasima.
2. Šta izaziva požare?
Za požare su podjednako krivi prirodni uzroci, poput munja, kao i ljudi koji ih podmeću. Ali ekstremna vrućina povećala je njihov intenzitet i pravi je krivac za katastroflno uništavanje po navedenim regijama.
Juli 2021. bio je drugi najtopliji ikada zabilježen u Evropi i treći najtopliji na svijetu. U Grčkoj je dostignuta temperatura od 47,1 stepeni Celzijusa. Evropski rekord je zabilježen takođe u toj zemlji – 1977. godine sa 48 stepeni. Podsjetimo i na ovo: 1987. je samo u Grčkoj u požarima poginulo više od 1.500 ljudi.
Na sreću, ove godine nema ni približno toliko ljudskih žrtava – ali je do 5. augusta u Evropi izgorjelo bar 55% više površina nego što je to bio prosjek u prethodnih 12 godina.
Za to je krivac zastarjelo upravljanje šumama, a ponekad čak i prekomjerna zaštita šuma.
Evo na primjer: 1. avgusta planula gradska borova šuma u italijanskom gradu Peskari – 800 ljudi je moralo da se evakuira. Ali pošto je to područje zaštićeni rezervat prirode, ne podliježe upravljanju šumama, koje uključuje redovno čišćenje podrasta ili podvrgavanje kontrolisanim požarima.
“U većini mediteranskih regija, trenutna politika upravljanja šumskim požarima previše je fokusirana na suzbijanje požara a ne na prilagođavaje tekućim globalnim promjenama”, napisali su autori studije (2021.) “Razumevanje promjena požara u južnoj Evropi”.
3. Dakle, kakve veze ima klima s požarima?
Globalno zagrijvanje povećava učestalost i ozbiljnost vremenskih uslova koji podstiču požare – to dokazuju neviđeni požari širom Australije i Kalifornije posljednjih godina. Klimatske promjene povećavaju rizik od šumskih požara u cijeloj Evropi – uključujući centralne i sjeverne regije koji obično nisu skloni požarima.
Prema Evropskoj agenciji za (prirordnu) okolinu (EEA) područje u regiji mediterana koje strada u požarima u posljednjih 40 godina se neznatno smanjilo, i to uglavnom zahvaljući naporima za kontrolu požara.
Požar kod Kočana blizu makedonsko-bugarske granice
Prema EEA trenutne rekordne suše i toplotni talasi širom mediteranske regije podsjećaju na događaje iz 2018. godine kada je više zemalja pretrpilo katastrofalne požare. U Grčkoj je te godine više od 100 ljudi stradalo u požarima na Atiki – najsmrtonosnijem požaru u ovom vijeku nakon požara “crne subote” 2009. u Australiji.
Emisija CO2 se ne smanjuje dovoljno brzo da ograniči ovo zagrijavanje, uprkos poznatim klimatskim sporazumima.
„Od 1990. globalna emisija CO2 porasla je za 60 odsto”, rekao je za DW Mođib Latif, naučnik u Helmholcovom centru, dodajuć́i da će nakon usporavanja 2020. povezanog s pandemijom emisija CO2 ponovo porasti 2021.
4. Kakve su posljedice po klimu?
Globalno gledano, požari su odgovorni za značajne emisije gasova sa efektom staklene bašte i za 5 do 8 odsto od 3,3 miliona smrti ljudi uzrokovanih lošom kvalitetom vazduha, izveštava Carbon Brief, grupa koja se bavi klimom.
Jeste da emisija CO2 uslijed požara posljednjih decenija – opada – također zbog poboljšane zaštite od požara. Međutim, ostaje problem intenziteta požara, koji ima dalekosežniji efekat na sumu ugljenika u atmosferi – jer šume izgore tako temeljno da više ne rastu.
Emisija CO2 od ekstremnih požara širom jugozapadne Evrope 2017. – od Pirinejskog poluostrva, preko južne Francuske i Italije – bila je najveća od bar 2003. Radi usporedbe: izuzetno veliki požari 2003. doveli su do emisije iste količine štetnih gasova kao i čitava (industrijska) zapadna Evropa.
A ako intenzitet požara 2021. uništi značajan dio šuma, povećanje CO2 moglo bi biti još razornije za klimu.