Foto: Udruženje “Čuvari Majevice”
Lovci na litijum su još 2003. bacili oko na zelenu i pitomu Majevicu i već su dogurali do zahtjeva za koncesiju za rudarenje. Ali, ni narod se ne da: uz pomoć eko aktivista guraju svoju priču i traže da Majevica postane zaštićeni park prirode.
Autor: Impuls
Mada su sve prilike da vlast Republike Srpske, a kod njih je i nož i pogača, drži stranu kopačima litijuma, još se ne zna ko će u toj bici odnijeti konačnu pobjedu.
Podsjećamo, Narodna skupština RS je već dva puta, zahvaljujući „tihovanju“ vladajućeg SNSD i njihovih satelita, dala „zeleno svjetlo“ rudarenju litijuma na Majevici.
U aprilu 2024. poslanici nisu usvojili Deklaraciju o zabrani otvaranja rudnika litijuma, koja je bila vapaj mještana za spas Majevice od ekološke katastrofe.
Sličan scenario ponovio se u julu ove godine, kada Narodna skupština RS nije podržala građansku inicijativu „Majevica park prirode, a ne rudnik litijuma“, koju je potpisalo 6.057 građana. Presudilo je to što poslanici vladajuće većine – nisu glasali.
Vladimir Topić iz Centra za životnu sredinu Banjaluka, poručuje da bitka nije gotova. Inicijativni odbor građanske inicijative podnio je zahtjev Vrhovnom sudu RS da preispita i poništi glasanje u Narodnoj skupštini RS.
Topić je upozorio i na netransparentnost postupka, kojim se nastoji „izgurati“ rudarenje litijuma.
– Kompanija „Arkor“ je završila geološka istraživanja na Majevici, ali sve je to obavijeno velom tajne. Za sada je jedino jasno da vlast podržava lobiste i kompanije koji žele da za male pare dođu do velikog profita, a sve to na štetu prirode i ljudi koji ovdje žive – kaže Topić.
Vladimir Topić; Foto: Impuls
Narod Majevice lobistima ne vjeruje, niti njihovim bajkama o navodnom privrednom procvatu, koji bi im donio rudnik litijuma. Oni nastoje da sačuvaju čist vazduh, vodu, šume i livade, svoj način života i svoje voće, med i sir, po kojem je Majevica poznata nadaleko.
Istini za volju, i narod je dugo bio „uspavan“, vjerovatno zato što godinama nisu znali šta se „iza brda valja“. Čak se ni lokalna vlast u Loparama, u početku, nije protivila rudarenju, dok nisu shvatili šta im se sprema.
Načelnik opštine Lopare, Rado Savić, podsjeća da je još 2003. godine na ovom području geološka istraživanja vršila kompanija „Rio Tinto“, a potom je 2012. slična istraživanja proveo „Litijum Balkan“.
– Oni su ustanovili da ovdje nema količina koje su isplative za eksploataciju, i onda je, odjednom, “Arkor“’ pronašao te količine. Šta se iza toga krije, niko ne zna – kaže Rado Savić.
Navodno švajcarska kompanija „Arkor“ (Ar Core AG) se u Republici Srpskoj pojavila 2018. godine, kada je u Banjaluci osnovala svoju kćerku firmu.
Geološka istraživanja na Majevici su započeli 2020. godine, u doba korone, kada je narod bio sluđen pandemijom, a zbog epidemioloških mjera je javno okupljanje bilo zabranjeno.
Baš u to vrijeme istraživači su se pojavili i na imanju Jovana Krsmanovića u selu Gudura kod Lopara.
– Geometar, kojeg sam poznavao, a koji je poslije umro, pitao me je da tu buše, ja sam pristao, ali nisam znao o čemu se radi. Rekli su mi da istražuju nešto vrijednije od zlata, a tek nakon pola godine smo saznali da traže litijum. Ja sam, naravno, protiv litijuma -rekao je Jovan novinarima, koji su nedavno posjetili Majevicu u sklopu medijske ture u organizaciji Centra za životnu sredinu.
Bušili su, tvrdi Jovan, 240 metara u dubinu. Istraživači su otišli, a iz bušotine i danas izbija slana voda, koja je oko sebe stvorila pustinju. Gdje su bušili, tu ništa ne raste.
Pola godine nakon ove intervencije presušio je bunar iz kojeg su Krsmanovići i njihove komšije decenijama uzimali vodu.
Jovan nikad nije dobio odštetu za devastaciju dijela svog imanja.
„Projekat Lopare” je postao velika priča u javnosti tek u jesen 2023. godine. Od tada traje i žestoka borba lokalnog stanovništva i ekoloških organizacija za spas pitome planine. Najglasniji i najuporniji u toj borbi su udruženja „Čuvari Majevice“ iz Lopara i „Eko put“ iz Bijeljine.
Podržali su ih i mediji, a i lokalne vlasti su se probudile. Skupštine opštine Lopare i grada Bijeljina usvojile su deklaraciju za zabranu rudarenja litijuma. Jednoglasno. Za deklaraciju su, kako lokalci ponosno ističu, u obe lokalne skupštine glasali i odbornici SNSD.
Protesti u Bijeljini protiv kopanja litijuma na Majevici: „Ne želimo rudnik, nećete kopati“
Ipak, teško se oteti utisku da je u pitanju „šarada“ partije Milorada Dodika. Jer, prije glasanja na lokalu, Narodna skupština RS je usvojila izmjene Zakona o geološkim istraživanjima, kojim se predviđa da više nije potrebna saglasnost lokalne zajednice da bi se na njenoj teritoriji vršila geološka istraživanja i iskopavanje ruda.
U prevodu, SNSD-ovci se na lokalu mogu do mile volje „praviti fini“ i glasanjem protiv litijuma „kupovati“ naklonost građana u svojim opštinama i gradovima, jer o koncesijama odlučuju njihovi partijski drugovi na republičkom nivou.
Sve to nije obeshrabrilo borce za očuvanje Majevice. Oni se zalažu da Majevica postane park prirode, a na ruku im ide Prostorni plan RS.
– Prostornim planom RS predviđeno je da planina Majevica bude park prirode, a mi smo podnijeli inicijativu da ona to i postane – kaže Andrijana Pekić, predsjednica Udruženja “Čuvari Majevice”.
A šta bi takav stepen zaštite značio? Značio bi, što je u ovom trenutku najbitnije, da na Majevici nema rudnika.
– Često nas pitaju: ako ne litijum, šta onda. Nije teško dati odgovor na to pitanje. NE litijumu, a DA tradicionalnoj poljoprivredi, proizvodnji meda, rakije, sira, voća, i održivom turizmu – kaže Pekićeva.
Majevica – Istraživanje biodiverziteta za zaštitu ove planine
Dimljeni sir „zarac“, proizveden ručno, po tradicionalnoj recepturi je brendiran. Brend su postale i četiri vrste meda proizvedenog na Majevici i majevička rakija. U toku je proces za brendiranje još nekoliko autohtonih proizvoda.
Svi ovi proizvodi imaju mušterije, mještani kažu da bi ih mogli prodavati i tržnim centrima, pa čak i izvoziti, da imaju više kapaciteta za njihovu proizvodnju. To bi „država“, vele, mogla pogurati podsticajima, umjesto što guraju litijum.
I načelnik Lopara Rado Savić kaže da mu je žao što se sa republičkog nivoa ne ulaže više u ovu i druge ruralne lokalne zajednice.
– Nama ulaganja od nekoliko miliona mogu donijeti drastično vidljiv napredak, dok bi u nekim urbanim sredinama za takav efekt trebalo uložiti stotine miliona – kaže Savić.
Bilo bi dobro i da se više ulaže u održivi turizam na Majevici. Ne samo što bi ovdje turisti mogli da uživaju u domaćim đakonijama i dobroj rakiji, nego bi imali i šta da vide i dožive.
Da je tako pokazuje i primjer izletišta Busija, na nadmorskoj visini 850 metara, a na tromeđi Lopara, Brčkog i Tuzle.
Iako su na ovom lokalitetu radovi još u toku, malo vještačko jezero, impresivni vidikovac i planinarska staza i restoran sa domaćim jelima već privlače veliki broj izletnika.
Upravo na ovom lokalitetu, nakon nekoliko decenija, ponovo se mogu vidjeti jeleni, čija je rika sa Majevice iščezla prije nekoliko decenija. Planirano je da se do sljedeće zime na Busiji osposobi i žičara za skijašku stazu i rolerkoster.
U opštini Lopare su, međutim, svjesni i opasnosti od prekomjernog i „zagađujućeg“ turizma, pa su usvojili zoning plan za Busiju. Majevica, poručuju, ne smije postati vašarište, nego mora ostati ono što jeste: oaza prirode.
Nije Majevica samo oaza prirode, ova planina u svojim njedrima krije i kulturno istorijsko nasljeđe o kojem se malo zna.
Dio te priče su stećci, skriveni u šumama i obrasli mahovinom. Za Hercegovinu svi znamo, ali malo je poznata činjenica da se na području Bosne najviše stećaka nalazi upravo u selima oko Lopara.
Ove tajanstvene srednjovjekovne spomenike mještani zovu mramorje. I svakodnevno, pješice ili na traktorima, gotovo ravnodušno prolaze pored njih. Navikli su, tu su oni odvajkada.
Najveća nekropola stećaka nalazi se na razmeđi sela Piperi i Jablanica. Mnogi od njih imaju natpise, u kojima se na glagoljici “objašnjava” kome je spomenik posvećen i ko ga je podigao.
– Ovde leži Miloš Bratosalić na svojoj zemlji (n)a plemenitoj na Visorah, a postaviše biljeg sinovi Pribisav i Pribil i Radiš i Miliša i Vuk i s rodom – ispisano je na jednom od zaboravljenih i zanemarenih majevičkih stećaka, koji datiraju iz 12. ili 13. vijeka.
To svjedoči da su ljudi na ovom području živjeli vijekovima. Vjerovatno zato što im je ovdje bilo dobro.