Foto: AP
Socio-ekonomske okolnosti učinile su Beograd gotovo savršenim okruženjem za uspostavljanje i održavanje velike populacije divljih, odnosno slobodno-živećih medonosnih pčela.
Rojenje divljih pčela u Beogradu je nesvakidašnje česta pojava, zato što postoji neobično veliki broj društava divljih pčela.
Tokom rojenja jedan dio kolonije, uključujući maticu, napušta postojeće gnijezdo kako bi osnovali novo. Ovaj fenomen je dio prirodnog životnog ciklusa pčela i od ključnog je značaja za održavanje i povećanje populacije pčela, kao i zdravlje zajednica jer se tokom rojenja pčele čiste od patogena i parazita, prenosi Klima 101.
Divlje pčele zapravo su iste pčele, ista vrsta, kao i ona koju gaji čovjek – u pitanju je medonosna pčela (Apis mellifera), samo što ona živi sasvim drugačijim, “divljim” životom.
Možda zvuči čudno, ali urbane sredine mogu biti izuzetno pogodne za život pčela. Gradovi mogu nuditi bogat izvor raznovrsne hrane za pčele, budući da parkovi, bašte, i ostale zelene površine često sadrže različite vrste biljaka koje cvjetaju u različito vrijeme, omogućavajući pčelama kontinuiran izvor hrane.
Gradovi su takođe obično mjesta u kojima nema prekomjerne upotrebe pesticida (u poređenju sa okolnim poljoprivrednim područjima), a pesticidi danas predstavljaju veliki problem za sve insekte oprašivače.
Ali to sve važi za sve gradove, a ne samo za Beograd. U našoj prestonici, uspješna egzistencija brojne, samoodržive populacije slobodno-živećih medonosnih pčela podstaknuta je zapravo i socio-ekonomskim okolnostima.
Naime, loša ekonomska situacija u Srbiji utiče, između ostalog, i na slabije održavanje fasada, a divlje pčele se najpre gnijezde u šupljinama kao što su pukotine u zidovima, napušteni tavani ili drvene kutije za roletne.
Zatim, problemi sa neregulisanim nadležnostima javnih službi, u kombinaciji sa nedostatkom specijalizovanih radnika i finansiranja, čine javna komunalna preduzeća neučinkovitim i nedovoljno pripremljenim za odgovor na zahtjeve građana za uklanjanjem kolonija i pčelinjih rojeva. Kao rezultat, mnoga od ovih društava ostaju nedirnuta.
Iz sličnih razloga, većina ljudi ne može da priušti plaćanje uklanjanja društava, što opet doprinosi tome da mnoge kolonije i rojevi ostaju nedirnuti.
Treba istaći i činjenicu da urbano pčelarstvo do skoro nije bilo zastupljeno u Beogradu, što je omogućilo da se zajednica slobodno-živećih medonosnih pčela razvija u skladu sa prirodnom selekcijom, bez “razvodnjavanja” genetičke raznovrsnosti uplivom gena iz gajenih košnica.
Sve ove okolnosti učinile su Beograd gotovo savršenim okruženjem za uspostavljanje i održavanje velike populacije divljih, odnosno slobodno-živećih medonosnih pčela.
Za razliku od Beograda, u drugim gradovima Evrope nema toliko oronulih fasada, napuštenih tavana, dimnjaka koji se ne koriste, a eventualni roj koji se pojavi vjerovatno biva brzo odnijet. Pored toga, urbano pčelarstvo je veoma zastupljeno u većini evropskih prestonica, što dodatno stvara pritisak na eventualno malobrojne slobodno-živeće kolonije u okruženju.
Neka od ovih pčelinjih društava aktivna su dugi niz godina, i to ih čini izuzetnim i vrijednim divljenja, posebno ako se uzme u obzir koliko truda danas pčelari ulažu u održavanje svojih košnica. Ovo su društva koja opstaju, a da ih niko ne dohranjuje, ne premješta na povoljna staništa, ne liječi i ne ušuškava tokom zime.
Mada su divlje pčele ista vrsta kao “domaće”, postoje velike razlike u njihovom načinu života.
Foto: Jelena Jevđenić/Impuls
U pčelarstvu dominira vještačka selekcija, odnosno biraju se matice koje polažu puno jaja, čije ćerke nisu agresivne prema ljudima, i društva koja daju puno meda.
Sa druge strane, medonosne pčele koje žive samostalno imaju sasvim drugačije selektivne pritiske.
Ne razmnožavaju se one koje su blage naravi i koje daju puno meda, već samo one koje uspijevaju da opstanu uprkos svim negativnim pritiscima, hladnim zimama, bolestima.
Samim tim, slobodno-živeće pčele su generacijama prilagođavane na lokalne uslove, i imaju potencijal da se bolje nose sa novim izazovima od gajenih društava. One mogu biti naša prva linija odbrane protiv budućih posljedica klimatskih promjena, kao i novih patogena i parazita, jer svojom genetičkom raznovrsnošću nude jedinstvenu šansu za preživljavanje.
Uopšte, sve divlje populacije domaćih biljaka i životinja su važni rezervoari genetske raznolikosti, što se takođe odnosi i na divlje medonosne pčele. Stoga, spontano uspostavljena populacija medonosnih pčela otporna na patogene i parazite, poput ove koja opstaje u Beogradu, mogla bi biti od velike važnosti za budućnost pčelarstva u Srbiji, ali i šire.
Zapravo već postoji nekoliko inicijativa koje se bave upravo pitanjem koristi koje možemo imati od divljih medonosnih pčela.
Kako bismo sačuvali ovo neobično beogradsko bogatstvo, za početak bi trebalo ograničiti urbano pčelarstvo. Ne zabraniti, ali ograničiti. Poznato je da previše gajenih košnica na jednom mjestu može imati negativne efekte na divlje pčele i ostale insekte oprašivače. Koliko košnica može da se nađe na jednom mjestu najviše zavisi od količine dostupnih resursa, odnosno cvjetajućih biljaka.
Takođe, donošenjem novih gajenih košnica, i to u staništa gdje znamo da ima slobodno-živećih medonosnih pčela, pospješujemo njihovo miješanje, što će rezultirati u genetičkoj homogenizaciji, odnosno gubitku vrijednih genetičkih razlika koje je oblikovala prirodna selekcija.
U ovom momentu važno je da sačuvamo te genetičke razlike koje je prirodna selekcija oblikovala, dok ne utvrdimo najbolji način na koji bi prednosti koje ima slobodno-živeća populacija medonosnih pčela u Beogradu, mogle biti iskorišćene i u komercijalnom pčelarstvu.