Foto: Unsplash
Plan geo-inženjerskog eksperimenta u Kaliforniji, koji je imao za cilj testirati tehnologiju zatamnjenja sunčeve svjetlosti pomoću morskog aerosola, propao je nakon što su detalji o njegovom razmjeru i netransparentnoj provedbi izašli u javnost.
Iako je projekt bio prikazan kao mali naučni test, otkriveno je da se radilo o opsežnom planu stvaranja oblaka nad površinom većom od 10.000 km².
Naučnici su, prema internim dokumentima, tekstualnim porukama i e-mail prepisci, pokušavali izbjeći regulatorni nadzor te su projekt razvijali u tišini, oslanjajući se na privatno finansiranje – uključujući podršku milijardera koji se bave klimatskom tehnologijom, piše POLITICO.
Raspršivanje morske soli: Ideja i metoda
Konkretna metoda, poznata kao marine cloud brightening (MCB), uključuje raspršivanje mikroskopskih čestica morske soli u atmosferu iznad okeana. Te čestice djeluju kao kondenzacijska jezgra za stvaranje oblaka, koji potom reflektiraju dio sunčeve svjetlosti natrag u svemir, čime se smanjuje lokalna ili čak globalna temperatura.
Ideja je već decenijama predmet naučnih rasprava, ali nikad nije testirana u ovoj mjeri.
Eksperiment na nosaču aviona: Simbol tajnosti
Prvi konkretan pokušaj provođenja testa bio je na napuštenom američkom nosaču zrakoplova usidrenom u zaljevu San Francisca. Istraživači su ondje instalirali sisteme za aerosolno raspršivanje bez prethodne najave ili dozvole relevantnih tijela.
Tek naknadno je otkriveno da je test dio šireg plana, zbog čega su državne i lokalne vlasti bile zatečene i ogorčene zbog nedostatka komunikacije i nadzora.
Etika, ekologija i strah od presedana
Projekt je izazvao burne reakcije. Naučnici i javnost izrazili su zabrinutost zbog mogućih neželjenih posljedica takvih eksperimenata: promjena u lokalnoj klimi, pomicanje oborinskih obrazaca, uticaj na morske ekosisteme, kao i geopolitičke implikacije ako se takvi projekti provode jednostrano. Iako ideja zatamnjenja sunca na globalnom nivou ostaje kontroverzna, ovo je bio jedan od prvih ozbiljnih pokušaja prelaska iz teorije u praksu.
Jedan od glavnih problema koji su istaknuli kritičari jest nedostatak institucionalnog i demokratskog nadzora. Tehnologija koja potencijalno može uticati na cijelu planetu razvijala se iza zatvorenih vrata, bez javne rasprave, etičkih okvira ili međunarodnih pravila.
Geo-inženjering bez dozvole: Ko upravlja klimom?
Ovaj slučaj potaknuo je dublju raspravu o tome ko zapravo ima pravo “upravljati klimom”
Može li mala skupina naučnika, uz potporu bogatih donatora, samostalno provoditi eksperimente koji imaju potencijal uticati na atmosferu iznad cijelog kontinenta? Gdje prestaje naučna sloboda, a počinje odgovornost prema čovječanstvu?
Zaključak: Lekcija o transparentnosti
Propast eksperimenta ne znači kraj rasprava o geo-inženjeringu, ali jest snažno upozorenje: bez transparentnosti, uključivanja javnosti i snažnog regulatornog okvira, čak i najnaprednija tehnologija može izazvati nepovjerenje, strah i – na kraju – neuspjeh.
Ono što je započelo kao tiha naučna ambicija završilo je kao javni i politički fijasko. U eri klimatske krize, tehnologije poput ove možda će imati svoje mjesto – ali ne bez odgovornosti.