Nebeski disk Nebra (foto: Frank Vincentz, Wikipedia)
Nebra disk je jedno od najvažnijih arheoloških nalaza prošlog veka i remek delo evropske arheologije. Opšte je prihvaćeno da Nebeski disk Nebra prikazuje najraniji poznati konkretan prikaz astronomskih fenomena na svetu.
Piše: Maja Miljević-Đajić
Nebra disk smatra se najstarijim astronomskim prikazom na svetu. Ovaj jedinstveni artefakt pripada kolekciji muzeja Landesmuseum fur Vorgeschichte u Haleu (Nemačka).
U junu 2013. godine uvršten je u UNESCO-ov registar “Sećanje na svet” i nazvan “jednim od najvažnijih arheoloških nalaza 20. veka.”
Religijski značaj diska iz Nebre
Disk Nebra prikazuje prvu realističnu predstavu noćnog neba. Nebo je verno prikazano sa zvezdama kao svetlećim tačkama. Disk je verovatno služio kao neka vrsta kalendara i pokazuje da su ljudi u bronzanom dobu imali znanja o noćnom nebu. Imao je sigurno veliki značaj.
Tokom godina, nakon upotrebe, su napravljene promene na disku. Na primer, dodati su „lukovi horizonta“, koji označavaju tačke izlaska i zalaska sunca u vreme solsticija na horizontu. Kasnije je na disku dodat i čamac, jer se u to vreme smatralo da sunce i mesec vuče čamac. To se može videti i u brojnim kamenim rezbarijama i bronzanim nalazima.
Otkrili ga lovci na blago
Bronzani Nebra disk pronašla su, 1999. godine, dva lovca na blago zajedno sa ostavom bronzanih predmeta u zemlji. Otkriven je u Mitelbergu blizu Nebre u Nemačkoj. Ostava se sastojala od dva mača, dve sekire, dve spiralalne narukvice i dleta. Bronzani disk ima prečnik od 32 cm i datuje se oko 1600 godina pre nove ere.
Ubrzo nakon pronalaska, dvojica pljačkaša prodali su Nebra disk prvom trgovcu antikivitetima. Tri godine kasnije Nebra disk i ostali artefakti pronađeni su u jednom švajcarskom hotelu. Potom su zaplenjeni od strane nadležnih.
Replika ostave koja je pronađena 1999. godine (foto: Christian Reinboth, Wikipedia)
Od njegove spektakularne zaplene od strane švajcarske policije 2002. godine, Nebra disk je predmet intezivnog istraživanja.
U članku objavljenom 2020. godine praistoričari Rupert Gebhard i Rudiger Krauz sumnjali su u datiranje Nebeskog diska. U svom radu, objavljenom u Archäologische Informationen 43, oni tvrde da ostava ne predstavlja „zatvoreni nalaz“. Što znači da Nebra disk možda čak i ne potiče sa utvrđene lokacije. To dalje znači da je reč o jedinstvenom nalazu bez arheološkog konteksta, pa ga zbog toga treba datovati u gvozdeno doba (oko 800. do 50. godine pre nove ere), a ne u bronzano zajedno sa ostavom.
Nova istraživanja i nove pretpostavke
Ovu pretpostavku je nedavno opovrgao istraživački tim od 13 članova u časopisu Archaeologia Austriaca 104, 2020. godine. Autori studije pokazali su da Gebhard i Krauz raspravljaju sa nepotpunim i ponekad netačnim ili lažno reprodukovanim podacima.
Nakon zaplene predmeta, lovci na blago su otkrili mesto otkrića ostave. Naknadne istrage Državnog ureda za upravljanje baštinom i arheologijom Saksonije-Anhalt potvrdile su autentičnost lokaliteta. To su bile oznake na terenu, flaša sa vodom koju je odbacio jedan od pljačkaša, tragovi pijuka koji su koristili, kao i povećane koncentracije zlata i bakra u sedimentu. Takođe, korespondencija uzoraka tla sa nalazišta sa sedimentom koji se zalepio na Nebeski disk Nebra i na jedan od pratećih mačeva, kao i prianjanja sedimenta na bronzanoj sekiri, na kraju govore o poreklu iz Mitelberga.
Za datovanje Nebeskog diska, istraživačima su konačno pomogli organski ostaci na jednom od mačeva. Analiza C14 pokazala je da potiču iz 1600. godine pre nover ere, odnosno iz ranog bronzanog doba. Takođe postoji veza Nebeskog diska Nebra sa pratećim nalazima iz ostave. Potvrđen je njihov sličan hemijski sastav metala, ali i odgovarajuća adhezija tla.
Bronzani disk Nebra je jedinstven nalaz. Bio je u upotrebi duži vremenski period dok na kraju nije bio pohranjen u zemlju.
Pre nekoliko godina su arheolozi istraživali najveću humku u Nemačkoj. Jedna od pretpostavki jeste da su bitni članovi društva bili sahranjeni ispod nje zajedno sa diskom Nebra.