Foto: vijesti.ba
Na proteklim Lokalnim izborima u Bosni i Hercegovini samo dvoje nezavisnih kandidata, od 28, uspjeli su osvojiti mandate. Jedan nezavisni kandidat i jedna kandidatkinja, od ukupno samo dvije, uspjeli su pridobiti povjerenje građana, dok je 26 nezavisnih politika ostalo u sjeni političkih partija.
Rezultati Lokalnih izbora 2024. uglavnom su isti kao i prethodnih ciklusa. Najviše osvojenih mandata i dalje imaju najjače političke partije koje čine vlast i na višim nivoima, a ono što se promijenilo u odnosu na prošli izborni ciklus jeste broj nezavisnih kandidata. Na Izborima 2020. bilo ih je 42, a na ovogodišnjim 28, što predstavlja smanjenje za oko 33 odsto.
Jedan od glavnih razloga smanjenja ovog broja je, bez sumnje, to što nezavisna kandidatura nosi sa sobom brojne izazove – znatno manje novca za izbornu kampanju u odnosu na kandidate političkih partija, uticaj vladajućih partija na biračko tijelo putem nosioca izvršne vlasti, a nerijetko su nezavisni kandidati izloženi i pritiscima određenih politika.
Manjak finansijskih sredstava i nevidljivost kandidata
Nezavisni kandidati imaju pravo na finansiranje, uglavnom, kao i političke partije, s tim da je razlika u praksi jer su nezavisni kandidati pojedinci, dok partije imaju svoje članstvo i samim tim značajnije prilive sredstava po osnovu osvojenih, postojećih mandata, po osnovu članarina i u najvećem broju iz donacija.
Damjan Ožegović iz Transparency Internationala BiH navodi da političke partije, osim većeg budžeta za kampanju, imaju i druge prednosti u odnosu na nezavisne kandidate.
“Kada su u pitanju načelničke i gradonačelničke funkcije, i tu vlada nejednakost jer partije, osim finansijskog, imaju i prednost u kontroli izbornog procesa u smislu broja članova biračkih odbora i broja posmatrača. Sve to utiče na krajnji rezultat, a pogotovo kada se uzme u obzir i vidljivost, jer partije imaju veću prisutnost u medijskom i javnom prostoru, veći broj simpatizera koje ih prate, reklamiraju, dijele njihove objave i slično”, ističe.
Prema njegovim riječima, uz redovne termine za predstavljanje na javnim servisima, partije zasigurno imaju više resursa za zakupljene termine, za tribine i druge vidove predstavljanja, naročito jer je praksa da se uz kandidate za odbornike/vijećnike jedne partije reklamira i njihov kandidat za načelnika, odnosno gradonačelnika.
Pritisci i degradacije
Davor Dragičević jedan je od, javnosti najpoznatijih, nezavisnih kandidata. Ističe da su nezavisni kandidati u mnogo težem položaju jer iza njih ne stoji politička partija, niti imaju velika finansijska sredstva.
“Samim tim mnogo je teže prezentovati svoj politički put i program širim masama. Sve obaveze od početka političkog djelovanja, a i izborne kampanje, snosi veoma mali broj ljudi dok kandidati ispred stranaka imaju daleko veću pomoć”, navodi Dragičević.
Prema njegovim riječima, nije imao podršku nijedne političke partije što mu je, kaže, ipak imponovalo jer smatra da mu takva podrška ništa dobro ne bi donijela.
Uprkos lošem izbornom rezultatu, prema kojem je osvojio samo 1.431 glas, dok je novi-stari gradonačelnik Banjaluke Draško Stanivuković imao 51.106, Dragičević kaže da je ovo tek početak njegovog političkog puta.
Tvrdi da se tokom izborne kampanje susretao s raznim pritiscima.
“S obzirom na moj prethodni građanski aktivizam i stavove koje sam iznosio zadnjih sedam godina, to me i ne čudi. Živimo u društvu koje je teško oboljelo od nacionalizma, šovinizma i strašne represije prema svima onima koji ne misle kao trenutno uzurpatori demokratije i samim tim njima je to dovoljan signal da pritisak na vas, vaše političke stavove i ideje. Jedino što znaju to je stavljati javno nama metu na čelo, ne birajući način i model”, kaže Dragičević.
S priticima i pokušajima diskreditacije, tvrdi, susretao se i Almedin Aliefendić, nezavisni kandidat na proteklim izborima za načelnika Opštine Kakanj. Pritiske je, kako kaže, uglavnom vršila vladajuća partija u toj opštini.
“Ti pritisci su se ogledali u napadima na mene i građane koji su mi pružali podršku, uključujući lične uvrede, klevete, pa čak i napade na moju porodicu. Zbog određenih kleveta sam pokrenuo sudski postupak, jer smatram da je važno boriti se za istinu i dostojanstvo u javnom prostoru”, kaže Aliefendić.
Osim pritisaka, problem je, dodaje, bio i nedostatak podrške političkih partija koje nisu imale svog kandidata.
“Ovo je dodatno ukazalo na značajan uticaj vladajuće stranke, koja kroz javni novac i resurse ostvaruje pritisak na organizacije, uključujući i političke stranke. Nažalost, u uslovima koji vladaju u Kaknju, gdje su interesne grupacije snažno povezane s vlašću, veoma je teško osigurati širu podršku”, smatra Aliefendić.
Za razliku od Alifendića, nezavisna kandidatkinja i novoizabrana načelnica Opštine Bosansko Grahovo Smiljka Radlović, ističe da je imala podršku brojnih političkih partija koje nisu imale svog kandidata, te da nije bila izložena nikakvim pritiscima.
Radlović je u svojoj opštini uspjela pridobiti povjerenje glasača, te je tako sa 680 glasova postala jedina nezavisna kandidatkinja u BiH koja je osvojila mandat.
Da nije bilo pritisaka na njega, tvrdi i Igor Lukić, nezavisni kandidat za gradonačelnika Istočnog Sarajeva. Ipak, i on je stava da je politički put nezavisnih kandidata izuzetno težak, s obzirom na to da nemaju infrastrukturu partije kao ni članove koji bi pomagali rad kandidata.
Istog mišljenja je i Mehemed Vinčević, nezavisni kandidat za načelnika Opštine Donji Vakuf.
“Sam tok prijave nezavisnog kandidata za učešće na izborima je teži i komplikovaniji, a pogotovo na posljednjim izborima gdje je pored dosadašnjeg načina registracije i prijave bilo potrebno registraciju ii prijavu izvršiti elektronskim putem. Zatim finansiranje kampanje, uplata takse za učešće na izborima je otežavajuća okolnost za nezavisne kandidate”, navodi Vinčević.
Kao i Dragičević i Aliefendić, i Vinčević se, kaže, susretao s pritiscima. Prema njegovim riječima, ti pritisci traju i danas, s obzirom na to da je postigao zavidan rezultat. On je na proteklim izborima bio drugoplasirani, osvojivši 2.260 glasova, dok je pobjednik imao 2.365.
“Na proteklim Lokalnim izborima imao sam podršku novoformiranog političkog subjekta pod nazivom Nezavisna lista ‘Za bolji Donji Vakuf’ kojeg sam, kao prelazno rješenje, sam registrovao, te okupio profesionalce iz različitih oblasti. U toku registracije navedenog prošli smo ogromne degradacije i pokušaj sabotiranja zamišljenoga. Ovaj politički subjekt postigao je najbolji rezultat na izborima, osvojili smo najveći broj vijećničkih mandata i postigli rezultat koji se na našoj općini nije ponovio od 2000. godine. Nažalost, i pored navedenog rezultata i velike podrške građana, ipak su drugi politički subjekti odlučili da ne koaliraju s nama i da mi ostajemo opozicija u radu općinskog vijeća”, navodi Vinčević.
Bh. politika i Štokholmski sindrom
Da građani više vjeruju ustaljenim politikama i višegodišnjim političarima i da teško nezavisni kandidati mogu naći prolaz do biračkog tijela, smatra sociolog Vladimir Vasić.
Prema njegovim riječima, ima pomaka u tom pravcu, ali je nezavisnim kandidatima teško da se bore protiv dobro uhodane i dobro osmišljene političke garniture i političke strategije koju imaju političke partije u BiH.
„To nezavisne kandidate stavlja u jednu nefer i nekorektnu borbu u odnosu na ostale. Mislim da bh. građani biraju uvijek na osnovu nekih višegodišnjih politika, ideologija na kraju krajeva i biraju one kandidate na koje su jednostavno navikli. Oni čak mogu da budu i najgori, ali oni su prosto na njih navikli i kao kad se taoc veže za svog otmičara, tako da je taj Štokholmski sindrom u bh. politici danas itekako izražen“, naglašava Vasić.
Politički analitičar Vojislav Savić navodi da zbog složenog političkog sistema u BiH, nezavisni kandidati rijetko kad imaju šansu da naprave neki rezultat, a da pri tome nemaju podršku neke ozbiljne političke partije.
„S druge strane, nijedna partija neće da stavlja na raspolaganje svoje resurse nekom suštinski nezavisnom kandidatu , nego će radije da proizvede neki kadar iz svojih redova, pa da onda iskoristi svoje kapacitete da i sama avanzuje i eventualno odnese izbornu pobjedu“, ističe Savić.
Smatra da u Bosni i Hercegovini nema prostora za nezavisne kandidate.
„Mislim da prosto kada imate nacionalnu situaciju takvu kakva jeste, politički sistem u vidu dva entiteta i tri konstitutina naroda, borbu za moć između nacionalnih političkih elita, a i unutarnacionalnih političkih elita između sebe, tu prosto nema kapaciteta za stvaranje nekog autonomnog, suštinski nezavisnog kandidata“, naglašava Savić.
Dok su se nezavisni kandidati tokom protekle izborne kampanje, uglavnom, fokusirali na lokalne teme, što i jeste bit lokalnih izbora, kandidati političkih partija bavili su se često visokom politikom, prikupljajući bodove na nacionalnim temama.
Ipak, čini se da su birači u BiH ovoga puta ponovo većinski pokazali znakove Štokholmskog sindroma, te su odlučili ostati „žrtve“ vezane za svog „otmičara“ i iznova vjerovati obećanjima koja decenijama ostaju neispunjena.