On je, baš kao i Lorka, radikalno kontra opšteprihvaćene nacional-religijske dogme. On je zbog toga, baš kao i Lorka onomad u Španiji, trn u oku svakom zatucanom, primitivnom tokmaku na prostorima bivše Jugoslavije. On svojim radom, baš kao i Lorka, pravi veću štetu i efektivnije se bori protiv našeg sveprisutnog nacinalističkog religijskog ultra-konzervatizma i fundamentalizma nego bilo koja druga kulturna, intelektualna ili politička institucija.
Autor Almir Methadžović
On je, baš kao i Lorka, radikalno kontra opšteprihvaćene nacional-religijske dogme. On je zbog toga, baš kao i Lorka onomad u Španiji, trn u oku svakom zatucanom, primitivnom tokmaku na prostorima bivše Jugoslavije. On svojim radom, baš kao i Lorka, pravi veću štetu i efektivnije se bori protiv našeg sveprisutnog nacinalističkog religijskog ultra-konzervatizma i fundamentalizma nego bilo koja druga kulturna, intelektualna ili politička institucija. On prikazuje ono naše degutantno i odvratno o čemu ne želimo ni čuti a kamoli pogledati, radilo se to u ubistvu obitelji Zec u Zagrebu, Zorana Đinđića u Beogradu ili govoru mržnje našeg glumačkog velikana Hadžihafizbegovića u kojem on proklinje one koji ikada halale…I zato je Frljić proklet, baš kao što je i Lorka bio proklet za svoje savremenike. Proklet u smislu, Verlaineovog “Les Poets maudites“, kako je Lorku opisao španski pisac Pako Umbral, napisavši da je on jedini prokleti španski prokletnik. Oni su oba prokleti jer su neshvaćeni, omraženi i odbačeni, a Frljić je, ako ne jedini, onda sigurno najveći postjugoslovenski prokletnik.
U augustu ove godine se navršilo osamdeset godina od ubistva najvećeg španskog pjesnika XX. vijeka, Federika Garcije Lorke. Njega su 1936. godine u Granadi, na samom početku Španskog građanskog rata, brutalno smaknuli Francovi fašisti. Zbog okolnosti koje su zapečatile njegovu sudbinu, Lorka i danas simbolizira kompletnu tragediju građanskog rata koji je ostavio neizbrisiv trag u kolektivnoj memoriji čitave Španije.
U kasno proljeće 1936. godine, predosjećajući opasnosti društvenog razdora, Lorka se odlučio iz Madrida vratiti u Granadu, u želji da krizno vrijeme provede u krugu svoje familije. Sticajem okolnosti, nedugo nakon njegovog dolaska, Granada je bila među prvim gradovima koji su jula 1936. pali u ruke fašista. Kada su počele čistke, hapšenja i masovne egzekucije, Lorka se pritajio u ljetnikovcu svojih roditelja na periferiji Granade. Lokalni fašisti su vrlo brzo upali i u njihovu kuću, te su maltretirajući čitavu familiju, tražili sovjetsku radiostanicu koju je Lorka navodno sakrio kod sebe. Naravno, radio stanice nije bilo, pa su Lorku uz psovke i batine bacili niz stepenice i zabranili mu izlazak iz kuće.
Lorka je tada odlučio da se sakrije kod svog druga, također pjesnika, Luisa Rosalesa, čija je čitava obitelj bila uključena u lokalni ogranak španjolske Falange, to jeste, političkog krila Frankovih fašista. Po svemu sudeći Lorka je prešao kod Rosalesa jer je računao da bi ga familija fašističkih uglednika mogla neopaženo skrivati, i u krajnjem slučaju zaštititi, ako bi bilo potrebno. Ali bijeg iz kućnog pritvora je protumačen upravo kao neprijateljska aktivnost, čime je aktiviran lov na Lorku.
Na njegovu nesreću, skrivanje po kućama u maloj provinciskoj Granadi je bilo praktički nemoguće. Nakon samo par dana, u kuću Rosalesovih je upao i uhapsio Lorku lokalni falangista, Ramon Alonso, u pratnji još dvojice fašista Huana Treskastra i Federika Martina. Lorka je tada sproveden u zgradu gradske uprave, gdje je proveo dvije noći, nakon čega je odveden u zloglasnu kasarnu “La Colonia” kod sela Viznar gdje je iste noći strijeljan.
Dan iza Lorkine likvidacije, Juan Luis Treskastro se hvalio u jednom baru u centru grada da su on i njegovi ubili “glavatog” pjesnika. Po riječima svjedoka Treskastro je tada izjavio “Ja sam mu pucao dva metka u guzicu jer je bio peder!”
Nakon rata, fašistički establišment je Lorkino smaknuće racionalizirao spletom nesretnih okolnosti koje se uvijek dešavaju u vihoru rata, a jedan od njegovih egzekutora Ramon Alonso, je nakon Frankove smrti i dolaskom demokratije pobjegao u Ameriku gdje je umro prirodnom smrću. Uprkos poprilično pouzdanim informacijama o lokaciji njegovog stratišta i recentnom dobro organiziranom forenzičkom potragom, Lorkini posmrtni ostaci nisu ni do danas pronađeni.
Računa se da je samo prvih mjeseci građanskog rata u Granadi po kratkom postupku bilo smaknuto oko 4000 ljudi a da je samo u mjesecu augustu bilo rekordno streljano oko 500 ljudi među kojima je bio i sam Lorka.
Kada se uzmu u obzir sve poznate činjenice oko Lorkine likvidacije, akademska zajednica je složna da očigledna homofobija španskih fašista nije koštala Lorku njegovog života. Odnosno, “pederluk”, kako se izrazio jedan od njegovih egzekutora, zbog kojeg su ga ubili, je bio tek samo dodatak zlokobnj dehumanizaciji žrtve. Lorkini dželati su vjerovatno računali da će špansko društvo lakše preći preko ubistva jednog homoseksualca nego poznatog pjesnika, kulturnjaka i simpatizera Narodnog Fronta, kako se tada nazivala koalicija demokratski izabranih lijevih stranaka okupljena oko socijalista i komunista. Dakle danas je dobro utvrđeno da je razlog njegove fizičke eliminacije bila primarno njegov društveni angažman kroz njegov kulturno-umjetnički rad, kao i njegova politička podrška Narodnom Frontu.
Federiko Garcia Lorka je od samog početka svoje stvaralačke karijere bio pjesnik čija je poezija osjetno ispunjena fascinacijom o manjinskim i potlačenim ljudskim grupama na prostoru Iberijskog poluotoka. Ali on nije limitiriao svoju naklonost samo prema Ciganima, i tada već odavno provjeranim jevrejima i muslimanima u Španiji. On se solidarizirao i s njujorškim crnicima ali i bilo gdje drugdje gdje osjeti nejednakost. Njega su možda i najaviše fascinirale žene koje su u katoličkoj Španiji tog vremena bile svedene na obične pralje i rodilje. Naravno, nije Lorku njegova poezija odvela u smrt, jer poeziju skoro niko i ne razumije. Njemu je najvećim dijelom presudilo njegovo kazališno stvaralaštvo i to u dva odvojena segmenta.
Španija tog vremena je velikim dijelom nepismena, zaostala ruralna zemlja čiji duh je uveliko oblikovan klerikalnim katoličkim konzervatizmom. Veliki dio španskih sela nije imao nikakvu infrastrukturu, a u ogromnom broju slučajeva, crkve su jedina institucija gdje je dolazilo do bilo kakve društvene interakcije, a samim tim i do religijske duševne indoktrinacije.
Stoga, kada je 1931. godine na vlast putem izbora došla koalicija lijevih stranaka i kada je uspostavljena takozvana II. Republika, novoj vladi, kao jedan od važnih koraka u duhovnom oplemenjivanju zemlje je palo na um da kulturno uzdigne svoje stanovništvo. S tim ciljem je uz direktnu podršku ministarstva kulture osnovan putujući teatar “La Barraca” koji je automatski dočekan na nož od strane španske ekstremne desnice. Agresivnost prema Lorkinom putujućem teatru se nije bazirala samo na kritici nego je Barraca postala metom aktivne sabotaže fašističkih simpatizera.
I sada, može se lako dočarati, ako su Lorkine izvedbe španskih velikana poput Miguela de Cervantesa, Lope de Vege, ili na primjer, Kalderona de la Barke, smetale ekstremnoj desnici; kako ih je tek iritirao Lorka svojim ličnim društveno angažiranim djelima. To se najlakše može shvatiti ako se analizira njegova takozvana ruralna trilogija (ili Lorkine tragedije), tri kazališna djela po kojima je Lorkin tetatar danas najpoznatiji i koji čine okosnicu njegove kulturne kritike svog vremena: Krvave svadbe (1932.), Yerma (1934.) i Kuća Bernadre Albe (1936.). U sva tri djela, žena ruralne Španije je u centru zbivanja, a njen status je apsolutno dokumentaristički realistično prikazan.
Nije teško zamisliti kako su se tadašnji klerikalci ježili emancipatorskog potencijala Lorkinog djela. On im je blago rečeno bio trn u oku. Ta mržnja prema Lorki je dovedena do te mjere da su premijeru Yerme 1934. godine u Madridu nasilno prekinuli aktivisti ekstremne desnice. Premijeru svoje treće tragedije, Kuća Bernarde Albe, Lorka nije ni doživio, i bila je po prvi puta prikazana u Buenos Airesu tek deset godina nakon njegove smrti. Ukratko rečeno, Lorkina kazališna djela sadrže najveću kritiku zatucanosti i primitivizma njegove zemlje tog vremena, čime je na sebe navukao bijes i neprijateljstvo dva vrlo moćna društvena sektora: katoličke crkve i španske ekstremne desnice.
I danas kada se posmatra Frljićeva stvaralačka i profesionalna trajektorija, upravo se uočava ta Lorkijanska aura vitalis. On je, baš kao i Lorka, radikalno kontra opšteprihvaćene nacional-religijske dogme. On je zbog toga, baš kao i Lorka onomad u Španiji, trn u oku svakom zatucanom, primitivnom tokmaku na prostorima bivše Jugoslavije. On svojim radom, baš kao i Lorka, pravi veću štetu i efektivnije se bori protiv našeg sveprisutnog nacinalističkog religijskog ultra-konzervatizma i fundamentalizma nego bilo koja druga kulturna, intelektualna ili politička institucija. On prikazuje ono naše degutantno i odvratno o čemu ne želimo ni čuti a kamoli pogledati, radilo se to u ubistvu obitelji Zec u Zagrebu, Zorana Đinđića u Beogradu ili govoru mržnje našeg glumačkog velikana Hadžihafizbegovića u kojem on proklinje one koji ikada halale…
I zato je Frljić proklet, baš kao što je i Lorka bio proklet za svoje savremenike. Proklet u smislu, Verlaineovog “Les Poets maudites“, kako je Lorku opisao španski pisac Pako Umbral, napisavši da je on jedini prokleti španski prokletnik. Oni su oba prokleti jer su neshvaćeni, omraženi i odbačeni, a Frljić je, ako ne jedini, onda sigurno najveći postjugoslovenski prokletnik.
Inače ljudi se kod nas često zabrinuto pitaju, da li nam se to opet vraćaju devedesete? Otkako sam prvi put čuo za Frljića, odnosno, otkako pratim njegov rad, sve me više podsjeća na ono što znam o Španiji tridesetih godina nego na Jugoslaviju devedesetih.
Sada nije ni bitno koje se godine vraćaju, devedesete ili tridesete, kada bi došlo do ponovnog rata, tačno mogu da sebi predstavim situaciju u kojoj Frljiću na vrata dolazi neki naš Ramon Alonso s još par domaćih izdajnika i odvodi ga u nepoznatom pravcu. A do rata je, na žalost, vrlo moguće da će doći u budućnosti ako ne počnemo da shvatamo šta to nama Frljić hoće reći.