Već neko vreme je opšteprihvaćeno mišljenje da su Hernan Kortez, španski konkvistador, i njegova španska kraljevska flota doneli u Srednju Ameriku mnogo više od samo velikog naoružanja i gladi za osvajanjem nepoznatog sveta koji obećava zlato i mnoga druga bogatstva.
Od trenutka kada je Kortez sa svojim ljudima prvi put kročio na peščane obale današnjeg Meksika 1519. godine, pa u narednih sto godina, astečka civilazacija se drastično smanjila. Zapisi iz 16. veka govore o epidemijama tifusa, i malih i velikih boginja, za koje se danas pretpostavlja da su došle iz Starog sveta, i to preko prvih osvajača kao što su bili Kortez i Kolumbo.
Bolesti na koje su evropljani u određenoj meri bili imuni, našle su vrlo pogodne uslove među starosedelačkom populacijom obe Amerike, čiji se imuni sistem nikada pre nije suočio sa pridošlim patogenima. Veliki broj patogena koji su doveli do drastičnog rasta stope mortaliteta među Astecima nije poznat, pa se do skoro moglo samo nagađati koje su bolesti zaista bile uzrok ovoga.
U međuvremenu su se pojavila nova istraživanja koja nam nude konkretnija, ali ne i definitivna objašnjenja ovih masovnih epidemija koje su poznate pod nazivom Cocolizitli (pomor na astečkom jeziku). Smatra se, na osnovu pisanih izvora iz tog vremena, da je bilo više epidemija u periodu od pomenutih sto godina, ali da su epidemije koje su pobile najviše ljudi (između 7 i 18 miliona) bile u periodu od 1545. do 1576. godine.
Pomor
Budući da ne postoji konsenzus oko uzroka epidemija, jedna grupa naučnika vođena Johanom Krausom, evolutivnim genetičarem sa Maks Plankovog univerziteta iz Nemačke, pokušala je da reši ovo pitanje. Kraus i njegova grupa su usmerili svoje istraživanje na groblje pod imenom Teposcolula-Yucundaa koje se nalazi u području južnog Meksika, i koje je povezano sa epidemijama iz gore pomenutog najsmrtonosnijeg perioda. Uzevši zube sa 29 sahranjenih osoba naučnici su ekstraktovali i sekvencirali njihov DNK.
Bakterijski DNK koji je pronađen se poklapao sa DNK salmonele. Daljim sekvenciranjem oštećenih DNK fragmenta su rekonstruisana dva genoma bakterije pod imenom Salmonella enterica. Danas je poznato da ova bakterija izaziva enteričnu groznicu, koja je nalik tifusu, i koja ako se ne leči ubija između 10 i 15 odsto zaraženih ljudi. Hans Šreder, istraživač muzeja Prirodne istorije Danske u Kopenhagenu, smatra da se zbog ovoga hipoteza koja predlaže da je Salmonela jedan od patogena koji su znatno doprineli dramatičnom padu populacije domaćih naseljenika čini vrlo mogućom. Ono što ide u prilog tome je još jedno istraživanje sa Univerziteta u Varviku.
Mikrobiolog Mark Atman i njegov tim su prikupili i sekvencirali genom bakterije koja je pronađena u ostacima mlade žene koja je sahranjena negde oko 1200. godine na groblju u Trondhejmu, u Norveškoj. Genom koji su rekonstruisali je pokazao da je u pitanju takođe Salmonella enterica. Na osnovu ove studije je Attman zaključio da je salmonela cirkulisala u Evropi, i to u periodu pre nego što su se Španci uopšte uputili ka Srednjoj Americi. Mali procenat ljudi koji su zaraženi salmonelom mogu da je prenose, bez ikakvih simptoma oboljenja, tako da je vrlo moguće da su zdravi španci preneli salmonelu meksičkim narodima koji nisu bili prirodno otporni na nju.
Činjenica da je ista vrsta salmonele postojala u Norveškoj čitavih 300 godina pre nego što se pojavila i u Meksiku nije definitivan dokaz da su Evropljani doneli enteričnu groznicu, ali svakako ide u prilog hipotezi koju predlaže Johan Kraus. Još jedna činjenica, koju napominje Kraus jeste da se salmonela širi putem fekalija, a poznato je da su sanitarni uslovi tadašnjih gradova i naselja u području Meksika bili izuzetno loši usled kolapsa društvenog poretka tokom španskih osvajanja. Međutim, jedan specijalista za infektivne bolesti sa univerziteta u Meksiku nije bio ubeđen ovom teorijom, pa je pokušao da nađe alternativno objašnjenje.
Ono što je navelo doktora Rodolfo Akuna-Sotoa da sam istraži uzroke ovih masovnih pomora jeste to što mu nije bilo logično da smrtonosna epidemija koja je došla iz Evrope može izbiti toliko dugo posle dolaska Španaca. Ljudi koji su preživeli epidemije bi na naredne generacije preneli otpornost imunog sistema koji se izborio sa bolešću. Akuna-Soto je proveo veliki broj godina istražujući pisane izvore čiji su autori bili španski sveštenici iz 16. veka, koji su sarađivali sa Astecima kako bi očuvali njihovu istoriju, jezik i kulturu.
U tim tekstovima su takođe zabeležene prirodne nepogode kao što su oluje i suše, kao i epidemije – Cocolizitli. Čitajući o simptomima bolesti iz tog perioda, doktor Akuna-Soto je došao do utiska kako bi ta bolest ipak mogla biti virusna hemoragijska groznica, umesto boginja ili tifusa. Budući da ova groznica nije postojala u Evropi u tom periodu, postavlja se sledeće pitanje: ako Španci nisu doneli ovu groznicu, ko, ili šta, jeste?
Ono što je na osnovu spisa primećeno jeste da je svakoj epidemiji prethodila višegodišnja suša, i ne samo to, već se i svaka epidemija pojavila tokom veoma kišnog perioda kojem je prethodila suša. Kako bi to potvrdio, doktor Rodolfo se okrenuo timu dendrohronologa. Dendrohronolozi su proučavajući godove na drveću starom 450 godina u centralnom Meksiku, kako bi utvrdili klimatske promene u tom periodu, uporedili rezultate sa šesnaestovekovnim spisima.
Godovi na drveću su otkrili da su se najduže i najdrastičnije suše desile polovinom 16. veka, i da su takođe bile velike padavine u periodu od 1545. do 1576. godine. Zapisi sveštenika i nalazi dendohronologa su se u velikoj meri poklopili. Uzimajući ovo u obzir, Akuna-Soto je ubeđen da su astečki narodi bili pokošeni hemoragijskom groznicom koja se širila usled naglog rasta broja pacova, a ne zahvaljujući Špancima. Tokom suše, populacija pacova je bila mala, pa je onda usled velikih padavina, koje uzrokuju porast količine vode i hrane, došlo do eksponencijalnog razmnožavanja pacova koji su bili uzrok izbijanja epidemije virusne hemoragijske groznice.
Piše: Vuk Radoičić