“I boravi rečeni despot Rasije u toj rečenoj varoši stoga što se ona nalazi u vrlo lepim šumarcima i rekama pogodnim za svaki lov na divljač i za lov sa sokolima. I zatekosmo u polju rečenog gospodara koji je pošao da lovi sa sokolima na reci, a sa njim su bila i njegova tri sina i oko pedeset konjanika. Taj gospodar despot ima oko 58 do 60 godina i veoma je lep vladar i krupan čovek. I deca su mu vrlo lepa”.
Ovaj bajkoliki opis zabeležen je u čuvenom putopisu burgundskog viteza Bertrandona de la Brokijera koji je 1433. godine izašao iz južnih oblasti Balkana kojima vladaju Turci i prošao kroz srpsku despotovinu koju naziva Rasija (Raška) da bi tu upoznao despota Đurđa Brankovića, jednog od poslednjih gospodara nezavisne Srbije, pre njenog konačnog pada pod tursku vlast.
Nedovoljno je često osvetljeno kako srednjevekovna srpska država nestaje čak sedam decenija nakon boja na Kosovu iz 1389. godine i da je ova “međufaza” domaće istorije, a posebno epoha despota Đurđa, vrlo zanimljiva.
Rođak i naslednik despota Stefana Lazarevića, graditelj Smedereva, podanik Mađara, prijatelj Dubrovnika i ugarskog vojskovođe Janoša Hunjadija, despot Đurađ živi u uzbudljivom 15. veku zaista kao u zapletu iz viteškog romana – ratuje, pregovara, skriva se u egzilu, a uz to lovi, osniva veliku biblioteku srpskih, grčkih i latinskih rukopisa, podiže zadužbine na Fruškoj Gori i nove gradove.
Srpskog vladara Brokijer pamti kao “veoma lepog i stasitog, sa dugom kosom i bradom jer je grčke vere”. On ga sreće na idiličnom mestu koje naziva Nikodem, odnosno Nekudim, što je trgovište, grad i dvor Stefana Lazarevića koji je Branković nasledio.
Čuveno Brokijerovo putovanje, njegova životna avantura tokom koje će obići zemlje istoka, Siriju, Palestinu, Carigrad, Tursku, Srbiju i Ugarsku, započelo je u februaru 1432. godine. Na ovaj put ga je poslao moćni vladar danas nepostojeće države, Burgundije, Filip Dobri, koji je razmišljao o krstaškom pohodu na istok, pa je na slično putovanje već bio poslao nekoliko svojih emisara.
Brokijerov putopis je naslovljen „Putovanje preko mora“, odnosno Voyage d’outremer. Napisan je lepim, jasnim stilom, a uz to i bogato ilustrovan venecijanskim mapama i crtežima gradova, tako da je postao izuzetno popularan na zapadu. Fotografija prikazuje jedan folio sa flamanskom minijaturom (152v) koji se čuva u nacionalnoj biblioteci u Francuskoj.
Na osnovu detaljnih opisa utvrda, puteva i ličnosti istoka, istoričari danas zaključuju kako Brokijer nije bio običan putopisac, svakako ne hodočasnik, nego zapravo – špijun. No, njegov putopis možda baš zbog toga obiluje dragocenim detaljima o životu ljudi u 15. veku.
Srpski istoričari su Brokijera obilato koristili kao izvor budući da je burgundski putnik ostavio vrlo preciznu sliku o bogatoj, pitomoj i razvijenoj Srbiji nakon Nemanjića, a pre pada pod vlast Turaka. Putopis je još 1950. godine preveo i komentarisao M. Rajačić, a u svojim radovima ga navode i S. Novaković, ali i jedan od naših najuglednijih savremenih vizantologa, Radivoj Radić.
Neki detalji posredno govore o duhu epohe i navikama koje je danas teško shvatiti – Brokijer u opkoljenom Carigradu sreće jednog od poslednjih vizantijskih careva i opisujući raskoš i veličanstvenu sliku ovog grada, pominje kako ga Romeji pitaju za sudbinu Jovanke Orleanke, zgađeni nad postupkom Burgundije. Naime, slavnu francusku heroinu upravo su Burgunđani predali Englezima dve godine ranije, a moderni istoričari u ovom detalju (koji će tek mnogo kasnije prerasti u legendu) otkrivaju kako su informacije putovale sa Istoka na Zapad.
U poznom srednjem veku, vest stara dve godine o tako malom događaju se ipak mogla smatrati svežom. No, mada su komunikacije neuporedive sa današnjim, informacije, ljudi i roba putuju svim krajevima Evrope.
O živosti na putevima u Srbiji ovog doba, kojima ne prolazi samo Brokijer govori uzbudljiva knjižica „Srednjevekovni putovođa“ koju su pre nekoliko godina zajedno priredili vizantolog Radivoj Radić i pisac Radoslav Petković. Pored vojnika, hodočasnika i karavana trgovaca, puteve zakrčuju stotine prosjaka, među kojima su odbačeni nesrećnici, razbojnici i lutalice, ali i pesnici i učitelji.
“Iz Kruševca sam u Nekudim stigao za dva dana, a otud u Beograd za jedan i po”, beleži Brokijer. “Ta varoš i tvrđava Beograd je u Rasiji i u vrlo lepom kraju. Tu protiče veoma velika reka, koju zovu Sava, i koja dolazi iz Bosne i teče pored jednog dela zidina, a Dunav se dotiče negde jednog utvrđenog dvorišta koje je u podnožju tvrđave i tu se uliva ta rečena reka Sava u Dunav. I ta varoš je na sastavu ovih dveju reka i na mestu koje je dosta uzvišeno sa tri strane”.
—
Tekst: Slobodan Bubnjević
Foto: BnF, Voyage d’outremer, folio 152 – CC