Uspon i pad Kraljice Jadrana: Kako je građena Venecija i kako sprečiti da postane podvodni grad

Zbog čega su prvi Venecijanci odlučili da se nasele na teško pristupačnom terenu i kako im je to pošlo za rukom? Je li “La Serenissima” od prvog dana i prvog iskopanog kanala osuđena na propast?

Autor: Tamara Sorak Ranković 

Građenje Venecije jedna je od najfascinantnijijih priča o životu u petom veku, a počela onako kako je za to vreme tipično ― pričom o ratu. Strah od varvara isterao je lokalno stanovništvo iz njegovih domova na kopnu, pa su Rimljani pronašli utočište na ostrvima Torčelo, Jezolo i Malamoko. Oni su napravili privremena naselja, ali vremenom su ostrva u Venecijanskoj laguni postajala njihov trajni dom. Upravo u tom trenutku počinje istorija Venecije.

Budući da su bila izolovana, venecijanska ostrva predstavljala su neosvojivo sklonište. Dotadašnji stanovnici Padove, Akvileje, Treviza, antičkog grada Altinuma i Konkordije raštrkali su se na teritoriji koju je činilo čak 118 ostrva. Nakon što je rešeno pitanje lokacije, novi Venecijanci suočili su s novim problemom: kako ovaj teško pristupačan teren, blatnjav i preplavljen teren pretvoriti u dom.

Rani naseljenici najpre su isušili određene delove lagune i iskopali kanale. Kako bi se obezbedila postojana podloga na kojoj bi kasnije mogli da grade kuće, Venecijanci su u peščanu podlogu zabadali masivne drvene stubove i na njima ređali drvene platforme, a onda i kamen. Kako se navodi u izvodima iz XVII veka, samo za izgradnju temelja čuvene crkve Santa Maria della Salute, korišćeno je 1.106.657 drvenih stubova dugačkih po četiri metra, a sećamo se da su ta stabla donošena iz današnje Hrvatske, Slovenije i Crne Gore. Vratimo se, ipak, na peti vek.

Iako su mogli da koriste kamen ili metal kao noseću konstrukciju grada, tadašnji stanovnici Venecije odabrali su drvo koje, iako je manje izdržljivo, opstaje pod vodom jer nije izloženo mikroorganizmima koji žive iznad njene površine i kojima je potreban kiseonik da bi opstali. Uz to, morska voda, soli i drugi minerali koji su došli u kontakt s drvetom dodatno su ga očvrsli.

Ne postoji precizan odgovor na pitanje koliko su venecijanski kanali duboki jer ovaj podatak varira u zavisnosti od različitih faktora (poput plime i oseke), ali njihova dubina u proseku iznosi između 1,5 i dva metra. Veliki kanal koji protiče kroz samo srce Venecije znatno je dublji, pa godišnje dostigne dubinu od pet metara, dok je kanal Đudeka, koji razdvaja glavni deo grada od ostrva Đudeka dubok između 12 i 17 metara.

Godinom osnivanja grad obično se smatra 421, osvećenjem Crkve Svetog Jakova (San Giacomo di Rialto), tačno u podne 25. dana marta. 

Iako je poznat kao grad koji pluta, Veneciju bi pre trebalo nazvati gradom koji tone. Od trenutka kada je izgrađen, težina objekata vrši pritisak na mulj ispod noseće konkstrukcije. Tlo se sabija, voda istiska, a tu je i Acqua alta, jadranska plima čiji se vrhunac odvija upravo u Veneciji, uglavnom između jeseni i proleća. Venecijanci su naučili da žive s ovim fenomenom i relativno čestim poplavama, ali klimatske promene i činjenica da grad polako tone pretnje su čije su senke neprestano nadvijene nad Venecijom. Štaviše, istraživanja su pokazala da je grad na severu Jadrana blago iskošen prema istoku, a naruku mu ne ide činjenica da leži direktno iznad male tektonske ploče poznate pod imenima Jadranska i Apulijska ploča. Budući da je ona svojim najvećim delom ispod Apeninskih planina, Venecija i njena okolina postepeno “gube na visini”.

Kako je jednom studijom utvrđeno, već 22. vek mogao bi biti koban za Veneciju. Očekuje se da će Sredozemno more u tokom narednih sto godina porasti oko 140 centimetara usled efekta staklene bašte i rasta temperature Zemljine atmosfere. Po nekim izvorima, 1900. godine Trg Svetog Marka bi bio poplavljen desetak puta godišnje, dok se danas to dogodi oko sto puta, a sam grad potonuo je od tad za oko 20 centimetara. 

“To je grad koji se nalazi u visioni nivoa mora, što znači da je veoma osetljiv na promene”, napomenula je hemičarka Karolin Flečer iz Univerziteta Kembridž i dodala da će, ukoliko se ništa ne preduzme, Venecija biti “nenaseljiva” do 2100. godine. Srećom, za italijansku vladu ovaj grad je, kako je rečeno, prioritet.

Pompezno najavljivane podvodne barijere Venecijanci još uvek ne funkcionišu. Čuveni projekat MOSE (Modulo Sperimentale Elettromeccanico) pokrenut je s idejom da se, pri nadiranju vode s otvorenog mora usled plime, podvodnim branama zatvore tri dela lagune: kod Lida, Malamoka i Kjođe. Ove pregradne barijere bile bi položene na dnu Jadranskog mora i sadržale bi specijalne rezervoare. Kada bi se rezervoari napunili vazduhom, podizali bi se prema površini i tako zatvarali prolaze, a kada bi se vazduh ispumpao iz depoa ovih pregrada, one bi se vratile na dno mora. Izgradnja brana je započeta 2003. godine, a postavljeno je svih 78 planiranih, pa je pred stručnjacima ostalo još da postignu da se sve barijere podignu istovremeno kad plimni talas premaši 110 centimetara. Tokom prvih deset godina od početka gradnje, završeno je 85 odsto projekta, ali zbog brojih odlaganja i troškova ne očekuje se da će MOSE biti dovršen pre 2022. godine.

Ipak, očekuje se da će se ovaj sistem odbrane grada testirati već ove godine.

“Planirane pokretne barijere mogle bi da omoguće odbranu od poplava u narednih nekoliko decenija, ali more će se s vremenom podići na nivo na kojem čak ni neprestana zatvaranja barijera neće moći da zaštite grad od poplava. Nije pitanje hoće li se to dogoditi, već kada će se dogoditi”, ističe se u izveštaju Uneska.

www.nationalgeographic.rs