Pre 2500 godina nastupio je period iznenadne inkubacije ideja širom cele planete kakav se retko događa u istoriji ljudske civilizacije. Možda niste znali da su Buda, Sokrat i Konfučije živeli u istom dobu, kao i da su tokom perioda od oko sto godina, na prelazu iz šestog u peti vek pre nove ere, nastale pre toga sasvim nezamislive ideje u filozofiji, nauci i religiji koje i danas čine osnovu razumevanja sveta.
U ovom dobu, od Demokrita, Herodota, Eshila, Anaksagore do Fidije, Perikla i Hipokrata napisane su najveće grčke drame, prva indijska gramatika, prvi zbornici kineskih mudrosti i utemeljene osnove istorijske nauke, medicine i fizike.
Prema legendi koja se poštuje u judaizmu, hrišćanstvu i islamu, prorok Danilo, učeni i uticajni Jevrejin na dvoru persijskog cara susreće se sa anđelom (na slici je jedna od mnogobrojnih umetničnih predstava mitskih priča o Danilu i lavljoj jazbini u koju je bačen). Delovanje ovog proroka se vezuje za Kirovu pobedu i promenu vlasti u Vavilonu, nakon koga se 537. godine pre nove ere završava poluvekovno vavilonsko ropstvo Jevreja. Oni se vraćaju u Jerusalim, podiže se drugi Hram i nastupa doba u kome će biti uređeni drevni tekstovi, od Mojsija do proročkih knjiga, a Stari Zavet dobiti oblik kakav danas poznajemo.
U isto doba, 528. godine pre nove ere, na severu Indije, mladi princ Gotama Buda iz plemena Šakja putuje ravnicima u podnožju Himalaja i istražujući zašto je život tako bolan za ljude doživljava prosvetljenje. Njegovo učenje će se proširiti indijskim kontinetom i dospeti do Indokine. Budizam će vremenom prerasti u jednu od vodećih svetskih religija.
Zanimljivo je da u isto vreme deluje još jedan indijski mudrac, Mahavira, koji je formulisao učenje džainizma. U Persiji, međutim, u ovo doba buja zoroastranizam, religija o dobru i zlu koju podržava i neguje nova kraljevska porodica, a koju je uspostavio mudrac Zaratustra (veruje se da je on sam živeo oko 1200. godine pre nove ere, u vreme Trojanskog rata, mada pojedini autori smatraju da to nije tačno i da je i on bio savremenik Bude, jedan od mislilaca veka ideja).
Daleko na istoku, u Kini, gde ljudi koju gvožđe već dva veka i kopaju kanale za navodnjavanje, među vlastelom i učenjacima se vodi takozvani „rat sto škola“ o smislu sveta. U kineskoj državi Lu, mladi naslednik rano preminulog generala, gospodar Kung ili Kung Fu Ce, koji će na zapadu biti poznat kao Kunfučije, krajem 6. veka pre nove ere uspostavlja novu doktrinu o etici u životu i državnim poslovima koji će postati osnov kineskog poretka i religioznog mišljenja poznatog kao konfučijanizam.
U isto vreme, godine 510. na Apeninskom poluostrvu, u ratobornom gradu-državi na obali reke Tibar, dolazi do unutrašnjih nereda, sa vlasti pada poslednji kralj Rima i uspostavlja se Rimska republika, tvorevina koja će u narednih par vekova osvojiti ne samo Italiju, nego čitav poznati svet oko Sredozemlja. Na drugoj strani sveta, u Srednjoj Americi, još jedna civilizacija uzima zamah – od 650. godine pre nove ere šire se gradovi države civilizacije Maja, a smatra se da je u ovo doba nastao njihov prvi kalednar.
Sa početkom petog veka pre nove, Persijanci napadaju Grčku i počinju slavni grčko-persijski ratovi koji će postati simbol sukoba Evrope i Azije, a gradovi države Atina i Sparta uspeti da se odupru nadmoćnoj istočnjačkoj carevini – vode se legendarne bitke na Maratonu, a kasnije i na Termopilima i Salamini.
U Atini se gradi Partenon i nastaju najuzvišenija dela grčke umetnosti. U ovo doba deluje Perikle i čitav niz ličnosti čije će delo postati deo globalne istorijske i duhovne baštine. Ovo je vreme vrhunca klasične grčke filozofije, oličene u centralnoj figuri mudraca iz Atine, Sokrata. Dubina razumevanja sveta do koje su grčki filozofi ove epohe došli nikad potom nije dostignuta u takvom obimu.
Ovaj vek obeležava i sve veća upotreba livenog gvožđa – sa značajnim sadržajem ugljenika liveno gvožđe nema elastičnost kakvu će imati čelik, ali u kovačnicama tog doba omogućuje izlivanje najrazličitijih oblika, alata i ukrasa. U ovom dobu nastaju i prvi katapult, sidro, prvi kran i prva primena perspektive.
Nije sasvim jasno zašto je upravo u ovom periodu došlo do tako naglog, istovremenog bujanja najrazličitijih novih učenja. Verovatno je bila uzrokovana akumulacijom znanja, ali i brojem ljudi. Ljudska populacija je tada po prvi put dostigla brojnost od 100 miliona ljudi, mada je to predmet velikih demografskih diskusija.
Ljudska istorija uzela je današnji tok nakon što je čovek pre više do 10.000 godina pripitomio žitarice i pojedine životinje, što se smatra poljoprivrednom revolucijom. Od tog doba razvijaju se prva naselja, hrana može da se uskladišti, ljudske zajednice rastu i ljudi imaju sve više vremena. Do novih promena dolazi pre par hiljada godina, sa novom promenom tehnološke paradigme – sa otkrićem metalurgije i početkom bronzanog doba.
I onda, u gradovima državama koji bujaju tokom prvog milenijuma pre nove ere, koji se stapaju i prelaze iz jednog u drugo carstvo, u neprekidnoj borbi za resurse, skladište se kako tehnička znanja, tako i nagoveštaji novih duhovnih saznanja. Tada se, 500 godina pre nove ere, kao u faznom prelazu, otvara čitav novi horizont ideja – događa se se duhovna eksplozija čiji zvuk i danas jasno čujemo.
Tekst: Slobodan Bubnjević
Fotografija: Briton Riviere – Danilo u lavljoj jazbini, ulje na platnu, 1892 – Manchester City Art Gallery – Wikimedia Commons