Od privrednog giganta, do najvećeg gubitaša: Šta je bilo sa Viškovićevim "češljanjem" javnih preduzeća?
Foto: Capital
Javna preduzeća u Republici Srpskoj – nekada privredni giganti, a danas najveći privredni gubitaši. Iako se njihova reorganizacija najavljuje godinama, za sada je sve ostalo samo mrtvo slovo na papiru. Javna preduzeća uglavnom služe kao stranački plijen, ali podjela funkcija po preduzećima među koalicionim partnerima se pokazala kao očigledno loš koncept.
Prije tačno dvije godine, premijer Radovan Višković je rekao da će nova vlast pročešljati sva javna preduzeća u Republici Srpskoj i dao rok do 2025. godine, uz najavu o osnivanju centralne jedinice za finansijski nadzor svih javnih preduzeća. Centralna jedinica je osnovana, 2025. godina je na pragu, ali kao što to obično biva, ništa se nije desilo. Niko ne zna ko radi finansijske izvještaje, ko je zadužen za nadzor javnih preduzeća i gdje su rezultati rada te Jedinice za nadzor.
„Kao što se u starom sistemu pravila komisija kada hoćete nešto da NE riješite, tako su ovi napravili ovu Jedinicu da se na tom polju ništa ne uradi. Nema logičnog odgovora na ovakvo stanje u javnim preduzećima. Kako da vam Šume i Željeznice budu u minusu, pobogu? Jedino objašnjenje je korupcija.“, kaže Igor Crnadak, šef Kluba poslanika PDP - a u NSRS.
Višković je, čim je zasjeo u premijersku fotelju, imao jasan stav kada su u pitanju negativni izvještaji javnih preduzeća – ostavka direktora. Ekonomisti poručuju da su očekivanja od Radovana Viškovića po pitanju reforme javnih preduzeća bila velika. Ali je uslijedilo još veće razočarenje. Promjene i pojedinačne smjene u Željeznicama i Šumama Srpske su bile samo kozmetičke prirode, a suštinski problemi su ostali, objašnjava Marko Đogo.
„Iako je on imao, ili djelovalo da ima volju da nešto uradi, i on shvatio da su kod nas javna preduzeća prije političko nego ekonomsko pitanje. I čini mi se da mu je splasnuo taj entuzijazam da se dublje posveti reformi. Posebno u posljednjih par godina kada je Vlada odustala od saradnje sa MMF – om. To pitanje se sve rjeđe spominje“, kaže ekonomista Marko Đogo.
Pored MMF – a, i Evropska unija je ulazak Bosne i Hercegovine uslovila i reformom javnih preduzeća kroz 14 ključnih prioriteta, podsjećaju iz Transparensi Internešenela. To naravno podrazumijeva i sva javna preduzeća iz Republike Srpske. Ipak, politička su očigledno puno bitnija od evropskih uslovaljavanja.
„Nismo vidjeli neke ozbiljne aktivnosti u smislu depolitizacije tih javnih preduzeća, što je ključ, odnosno da se politika makne iz upravljanja. Mi vidimo, potpuno zvanično, svaki put poslije izbora prvo o čemu se govori su javna preduzeća i raspodjela stranačkog plijena. Nemamo više nigdje, što bi trebalo da bude, ni konkurs za direktora javnog preduzeća.“, podsjeća Srđan Traljić, Transprensi Internešenel BiH.
Pitanjem javnih preduzeća u Republici Srpskoj bavio se i glavni republički revizor sa riječima da je ključna reforma do 2024. godine i da sva javna preduzeća treba da izađu sa planom reorganizacije. Ipak, u javnim preduzećima se mijenjaju jedino imena direktora na svakih nekoliko mjeseci zbog v.d. mandata u kojem su nalaze i pomoću koga se politički ucjenjuju.
Posljedica takvog pristupa je zemlja u v. d. Mandatu, a Republika Srpska se slobodno tako može ocijeniti s obzirom da ima više od 700 vršilaca dužnosti direktori republičkih institucija i preduzeća.
