Trinaestog juna 2017. godine počeo je pretresni postupak u ponovljenom suđenju Jovici Stanišiću i Franku Simatoviću, tvorcima zloglasne specijalne jedinice “Crvene beretke”, koja je svojim zločinima obilježila ratna dešavanja u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Kosovu 90-ih godina prošlog stoljeća.
Nekadašnji načelnik Službe državne bezbjednosti (SDB) Jovica Stanišić i zapovjednik specijalnih snaga SDB-a Franko Simatović Frenki u obnovljenom su se postupku, koji je u nadležnosti Mehanizma za međunarodne krivične sudove, izjasnili da nisu krivi za zločine koji im se stavljaju na teret.
U optužnici se navodi da su Stanišić i Simatović učestvovali u udruženom zločinačkom poduhvatu (UZP), koji je nastao najkasnije u aprilu 1991. i trajao barem do 31. decembra 1995. Navodi se da je cilj tog UZP-a bio prisilno i trajno uklanjanje većine nesrpskog stanovništva s velikih područja u Hrvatskoj i BiH. Optuženi su po četiri tačke za zločine protiv čovječnosti te jednom tačkom za kršenje zakona ili običaja ratovanja.
“Crvene beretke” su uglavnom činili pripadnici beogradskih navijačkih skupina, pristalice radikalnih nacionalističkih stranaka i udruženja te kriminalaca čiji su dosjei brisani u zamjenu za učešće na ratištima u Hrvatskoj i BiH. Upravo bi podaci o aktivnostima “Crvenih beretki” na teritoriju BiH mogli biti ključni za epilog ovog procesa, ali i za eventualno otvaranje novih postupaka protiv ostalih osumnjičenih osoba koje su imale važnu ulogu u zločinima koje je ta jedinica počinila za vrijeme rata u BiH.
Prema dokumentima koji su dostavljeni u Hag, a koji prema saznanjima Faktora sadrže nove detalje o zločinima za koje su odgovorne “Crvene beretke”, komandant te jedinice u BiH bio je Ljuban Ećim, nekadašnji zamjenik načelnika Centra državne bezbjednosti Republike Srpske (RS) i kum Željka Ražnatovića Arkana. Ećimov blizak saradnik iz ratnog perioda bio je, navodi se u dostavljenim dokumentima, tadašnji komandant Srpskih odbrambenih snaga (SOS) Nenad Stevandić, današnji zastupnik u Narodnoj skupštini RS-a.
Upravo su Ećim i Stevandić, sudeći prema dokumentaciji koja je dostavljena u Hag, bili nalogodavci brojnih zločina počinjenih nad nesrbima u Banjoj Luci, Prijedoru, Kotor Varoši, Doboju i drugim okolnim mjestima. Mnogi Bošnjaci, Hrvati, ali i nepodobni Srbi iz Banje Luke i danas pamte zloglasni “crveni kombi”, u kojem su mnogi od njih pretučeni i odvođeni na nepoznate lokacije, a nekima se do dana današnjeg izgubio svaki trag.
Ećim i Stevandić su angažirali Nenada Kajkuta, Radojicu Kajkuta, Danku Kajkuta, Jadranka Mikića, Borana Makivića i druge da, pored učešća u borbenim aktivnostima, od civila i neistomišljenika otimaju novac, zlato, vozila i druge vrijednosti. Prema svjedočenjima onih koji su prisustvovali tim zločinima, od njihove ruke su stradali, između ostalih, Ivica Beneš, Velimir Tomanić, Nura Berbić, Džemila Berbić, Nebojša Kalik, Drago Rulić, Boris Sjerikov, Midhat Mustajbašić i Mario Olah.
Ivici Benešu, bratu boksera Marijana Beneša, pripadnici “Crvenih beretki” su, prema iskazima svjedoka, smrskali lobanju u naselju Rakovačke Bare i to nakon što su od Marijana tražili i dobili određena sredstva za njegovo oslobađanje. Velimir Tomanović je pozvan u hotel “Bosna”, u kojem su odsjedali Ećim i Stevandić. Tomanovićev automobil “renault 4” je pronađen u Bosanskoj Kostajnici, a njemu je izgubljen svaki trag. Džemilu Berbić je po nalogu Ljubana Ećima iz kuće odveo Sveto Makivić, a ona je ubijena u ugostiteljskom objektu Jadranka Mikića, koja se nalazi u blizini autopijace u Banjoj Luci.
Midhatu Mustajbašiću je, prije nego što je ubijen, oteto 20.000 DEM. Olah Mario je početkom rata bio maloljetan, a iz kuće ga je odveo Ranko Novaković i to u kancelariju Ljubana Ećima, a koji je od Mariovog oca Ferde uzeo 18.000 DEM kako bi Marija prebacio u Srbiju.
Navedene žrtve i zločini samo su dio “širokog repertoara” koji se na teret stavlja “Crvenim beretkama” i SOS-u, kao i njihovim nalogodavcima, a proces koji se vodi protiv Stanišića i Simatovića bi, zahvaljujući obimnoj dokumentaciji koja govori o zločinima, mogao otvoriti nova poglavlja u sudskim procesima koji bi se trebali voditi protiv do sada neprocesuiranih visokorangiranih pripadnika tih jedinica.
“Crvene beretke” su nakon ratova na prostoru bivše Jugoslavije preimenovane u Jedinicu za specijalne operacije (JSO). Ta je Jedinica zvanično raspuštena u martu 2003. godine, nakon atentata na srbijanskog premijera Zorana Đinđića. Dio pripadnika JSO-a je uhapšen zbog učešća u atentatu, a dio je prekomandovan u novoformiranu Žandarmeriju. Iako danas zvanično ne postoji, obavještajni podaci regionalnih agencija ukazuju da su nekadašnji pripadnici “Crvenih beretki” i JSO-a i danas itekako aktivni u regionu, sa gotovo identičnom komandnom strukturom iz ratnog perioda.
(Faktor)