Foto: Ringier
Oko 100 miliona KM iz kredita Svjetske banke, koji će građani Srpske vraćati do 2051. godine, potrošeno je za restrukturiranje “Željeznica RS”, ali je taj novac otišao za peglanje starih dugova i za otpremnine prekobrojnim radnicima.
Pruge su i dalje zarasle u korov, a lokomotive stare i po 70 godina.
Ipak, Željeznice Republike Srpske imaju veliki potencijal, što su potvrdili i Kinezi, inače danas vodeći graditelji željeznica u svijetu. Iz “Kineske željezničke inženjerske korporacije” lani je zvanično najavljeno da će, upravo zbog toga, svoje evropsko predstavništvo iz Varšave preseliti u Banjaluku.
I iz rukovodstva “Željeznica RS” i iz Ministarstva saobraćaja RS poručuju da Srpska može postati “faktor” na željezničkoj mapi Evrope, ali da su za to potrebna ogromna ulaganja – mnogo veća od novca do sada uloženog u veliko spremanje.
Računice pokazuju da bi za obnovu i rekonstrukciju pruga i “voznog parka” bilo potrebno još oko milijardu evra, što je više od trećine godišnjeg budžeta RS.
Po kilometru 2,5 miliona evra
Vesna Vožni, dugogodišnja pomoćnica ministra saobraćaja RS zadužena za željeznički saobraćaj, za Srpskainfo kaže da je cijena remonta pruge na evropskom tržištu oko 2,5 miliona evra po kilometru.
– Dužina pruge ŽRS je oko 420 kilometara, a do sada je remontovano oko 65 kilometara – kaže Vesna Vožni.
Uz to, potrebno je i dodatnih 100 miliona evra za nabavku vozova. Tek kad se cijela priča zaokruži, Željeznice RS bi mogle biti konkurentne na zahtjevnom evropskom tržištu transporta.
ŽRS je za sada Evropu stigla cijenama prevoza u teretnom saobraćaju. U svemu ostalom kasni.
Vesna Vožni tvrdi da Vlada Republike Srpske “u saradnji sa domaćim i inostranim partnerima planira investicije u ŽRS”, te napominje da je stanje na prugama slično u svim željeznicama Zapadnog Balkana.
U rukovodstvu “Željeznica RS” podsjećaju da je još u analizi Svjetske banke iz 2017. godine procijenjeno da bi za modernizaciju željeznice u Srpskoj bilo neophodno 800 miliona KM. Ali stvari su se od tada promijenila – na gore.
– Imajući u vidu globalne ekonomske promene i rast cijena na svim poljima, kao i protok vremena koji ne ide na ruku zastarjeloj infrastrukturi i voznim sredstvima, danas je taj iznos znatno veći – poručuju iz menadžmenta ŽRS.
Upravo je plan restrukturiranja pod “nadzorom” Svjetske banke, koji je građane Srpske koštao 100 miliona KM, prije sedam godina je spasio “Željeznice RS”, koje su visile nad ivicom ambisa.
Ovo javno preduzeće decenijama je bilo ubjedljivo najveći gubitaš u Srpskoj, da bi minusi na kraju dospjeli do nevjerovatnih 115 miliona KM “po papirima”, dok je konačna cifra, ispostavilo se, bila još veća.
Direktori ih zapošljavali, narod plaća otpremnine
“Željeznice RS” su bile opterećene i enormnim viškom zaposlenih, koji je, u “najslavnije vrijeme” dostigao cifru od 3.600 ljudi na platnom spisku. Svi direktori “Željeznica RS” su birani po partijskoj liniji, pa su po toj liniji i nemilice zapošljavali kumove i stranačke drugove, pogotovo pred izbore.
Kad se više nije imalo kud, prihvaćen je Plan restrukturiranja Svjetske banke. Taj proces još nije završen, ali se, kako tvrde u menadžmentu, daleko doguralo.
Najveće dostignuće je to što su prepolovili broj radnika i vratili sve dugove.
– Trenutno su u “Željeznicama RS” zaposlena 1.804 radnika. Njih 695 prima zagarantovanu najnižu platu u Srpskoj Prosječna neto zarada naših radnika iznosi 1.099 KM – navode iz poslovodstva preduzeća.
Dodaju da “Željeznice RS” danas nisu opterećene dugovima za poreze i doprinose, ali ni dugovima prema radnicima i dobavljačima.
Ipak, proces restrukturiranja, koji je trebao biti već završen, produžen je do kraja ove godine.
Ostalo je da se popiše imovina preduzeća, kako bi se moglo prisutpiti trećoj fazi, vlasničkom restrukturiranju i podjeli “Željeznica RS” na holding sa tri zavisna preduzeća: za prevoz putnika, za terenti odnosno kargo prevoz, te preduzeće za infrastrukturu.
Pruge kao autoputevi
Potom slijedi tržišno otvaranje.
Pojednostavljeno i prevedeno na narodski jezik, željeznički saobraćaj će nakon te transformacije funkcionisati otprilike isto kao i drumski: država će biti vlasnik saobraćanice, to jest pruge, kao što je danas vlasnik autoputeva, kojima gazduje preko javnog preduzeća, a saobraćajnicom će moći da voze svi koji plate “putarinu”, u ovom slučaju naknadu za korištenje pruge.
Buduće “Željeznice RS” će uz “infrastukturno”, imati i 2 prevoznička preduzeća, analogna drumskim preduzećima koji prevoze robu kamionima, odnosno putnike autobusima.
Ova preduzeća će morati da “trpe” konkurenciju ostalih željezničkih operatera iz regiona i Evrope: poslove će dobijati onaj ko bude efikasniji i jeftiniji.
Ali, do tog scenarija je, priznaju nadležni, još dug put.
U međuvremenu će se iz subvencija definisanih Zakonom krpiti ono što je najpreče i što se zakrpiti može.
VRIJEME ŠTRAJKOVA I ČEDE ČEGEVARE
U “Željeznicama RS” je ranije djelovalo nekoliko jakih sindikata, a štrakovi su bili česti. Najžešće je bilo 2017. i 2018. godine, kada su učestali i ulični protesti željezničara, štrajkovi glađu i blokade pruga.
Ikona tih, posljednjih velikih štrajkova u Srpskoj, bio je danas pokojni Čedomir Knežević, zvani Čedo Čegevara.
Ostaće upamćen po svom zelenom radničkom kombinezonu i po tome što je stao pred zgradu Vlade RS sa uzdignutim srednjim prstom i uzvikivao „lopovi, lopovi“.
Pobunjene željezničare niko nije mogao smiriti, pa se u priču na kraju morao uključiti čak i Milorad Dodik, tada predsjednik RS.
Tako se pobuna željezničara završila na neočekivan način: za kafanskim stolom. Dodik i Čedo Čegevara su popili rakiju u staničnom bircuzu, predsjednik je obećao platu za koju nije nadležan, a Čedo je odustao od pobune.