U statičnom javnom aparatu kakav je naš, PDV sistem jedan je od onih koji se najmanje mijenjaju. I pored brojnih zahtjeva i incijativa za njegovu promjenu, od njegovog uspostavljanja 2005. godine sistem je ostao skoro nepromijenjen.
I sada postoji samo jedna stopa, plaća se i obračunava na identičan način, a ni raspodjela nije bitno promijenjena. Težište reformi u vezi s indirektnim porezima treba da bude na drugoj, redistributivnoj funkciji, smatra ekonomski analitičar Admir Čavalić.
“Konkretno, u vezi raspodjele prihoda po osnovu ovih poreza i to: odnos učešća jedinica lokalne samouprave spram viših nivoa, zatim odnos u raspodjeli između različitih kantona u entitetu FBiH, te u konačnici odnos između dva entiteta, a razumijevajući ukupne ekonomske odnose. Jedinice lokalne samouprave bi trebale imati više procentualno učešće u raspodjeli, i to naročito u FBiH”, kaže Čavalić za Klix.ba.
On kaže kako je potrebno kontinuirano izjednačavati koeficijent raspodjele među kantonima, dok raspodjela na nivou entiteta treba da odražava “stanje s terena” u smislu prihodovne funkcije.
“Naravno, ključno pitanje se odnosi na namjenu datih sredstava, naročito kada govorimo o akcizama koje se koriste apsolutno nenamjenski (dok u teorijskom i praktičnom smislu treba da bude suprotno). PDV predstavlja centralnu komponentu sistema indirektnih poreza u BiH, odnosno ‘zlatnu koku’ ukupnog fiskalnog sistema. Postojeći sistem, pritom, najviše koristi samoj državi i zbog toga je politički interesantno kako je UIO uglavnom izvan dometa dnevne politike, što je dobro”, izjavio je.
Ako izuzmemo 2020. godinu, imamo kontinuitet rasta prihoda po osnovu indirektnih poreza.
“Na bazi ovih trendova rasta naplate prihoda po osnovu indirektnih poreza (za 660 miliona KM za osam mjeseci ove godine) moguće je planirati neke druge reforme – npr. smanjivanja fiskalnog opterećenja na rad, rekonstrukcije velikih socijalnih sistema, ili pak navedenog unapređenja Zakona o PDV-u, odnosno izmjena akciznih politika. Posebno aktuelna je ona koja se odnosi na duhan i duhanske proizvode jer smo, shodno rezultatima, prešli tačku Lafferove krive koja garantuje povećanje fiskalnih prihoda”, smatra on.
Kada je riječ o PDV-u, najbolja reforma postojećeg sistema bi se odnosila na uvođenje sistema obračuna PDV-a kojim bi obaveza plaćanja PDV-a nastala nakon naplate isporučenog dobra ili izvršene usluge, navodi on.
“To bi unaprijedilo ukupnu likvidnost u našem sistemu i naročito pomoglo malim i srednjim poduzećima koja čine većinu domaće privrede. Pored toga, pomjeranjem roka za uplatu PDV-a na kraj mjeseca (umjesto do 10. dana) bi se znatno pomoglo privredi. Na ovaj način PDV sistem postaje inkluzivniji, što na dugi rok omogućava više prihode. Postojeći sistem u ovom obliku je uglavnom ekstraktivne prirode – osnovni cilj je brza ekstrakcija sredstava iz privrede, a kako bi se omogućila postojeća budžetska potrošnja”, kaže on.
Dodaje kako su ostali prijedlozi reformi uglavnom populistički i proizvod su djelovanja određenih lobija – npr. diferencijacija stopa PDV-a, povećanje ukupne stope ili pak oslobađanje pojedinih grupacija – sve navedeno bi pogodovalo partikularnim interesima i ciljevima (dijelovima industrije, državi, kriminalnim grupacijama i slično), a ne opštem, društvenom.
“Bosanskohercegovački sistem jedinstvene stope PDV-a je, slično kao i institucija Valutnog odbora, produkt međunarodnih intervencija, a ne domaćih zagovaranja. Kao takvog ga treba čuvati, uz nužne izmjene koje bi olakšale funkcionisanje privrede”, zaključio je Čavalić.