Isus, paradoksalno, nije bio nikakav hrišćanin, on nije planirao da osnuje nikakvu novu religiju. Danas bi bio zaprepašćen činjenicom da ga slave kao božanstvo, šta više, to bi za njega kao jevrejskog rabina iz prvog veka nove ere i kao propovednika eshatološkog judaizma bilo – bogohuljenje. A sam istorijiski Isus bio je mnogo zanimljivija, autentičnija, originalnija ličnost od Hrista crkve, kojeg su stvorili preobraćenik Pavle i njegovi sledbenici.
Kada bi danas, kojim slučajem, Ješua ha – Nocri, odnosno Isus „Nazarećanin“ a možda i „Nazorej“, bio u prilici da „vaskrsne“ i ustanovi šta se desilo sa dve religije kojima je dao trajan pečat, on bi, svakako, imao puno razloga za zbunjenost. Iako je judaizam, religija iz koje je i sam potekao takođe pretrpela velike promene nakon razaranja Jerusalimskog hrama 70. godine nove ere, istorijski Isus bi sigurno bio više zaprapašćen hrišćanstvom koje ga je proglasilo za „Sina Božjeg“ i koje svoje poreklo i vekovni identitet duguje baš njemu, ocenjuje profesor sociologije religije Milan Vukomanović u svojoj knjizi „Istorijski Isus, pre Hrista“.
Istorijskom Isusu bi ne samo bili novi i strani osnovni postulati hrišćanstva koje su utemeljeli apostol Pavle i njegovi sledbenici, već bi mu kao jevrejskom rabinu iz prvog veka nove ere, bilo neprihvatljivo da ga poistovećuju sa Bogom Avrama, Isaka i Jakova, što je sa stanovišta judaizma – bogohuljenje.
„Sam Isus, pomalo paradoksalno, nije bio nikakav hrišćanin“, ističe autor. „On nije planirao da osnuje nikakvu novu religiju, već da podstakne jedan mesijanski, religijskopolitički pokret u Galileji i Judeji. Hrišćani nisu bili ni Isusovi apostoli, kao ni njegov rođeni brat Jakov, koji ga je nasledio u Jerusalimu nakon njegovog dramatičnog raspeća. Ali taj deo autentične povesti Isusovog pokreta, a naročito Ješuin brat Jakov, bivaju nepravedno skrajnuti, potisnuti i gotovo prećutani u docnijim, crkvenim izvorima i to potiskivanje je bilo prisutno od samih početaka razvoja hrišćanstva“.
A sam istorijiski Isus bio je mnogo zanimljivija, autentičnija, originalnija ličnost od postistorijskog Hrista, zaključuje Vukomanović. Zbog toga, onaj ko doista želi da se makar malo približi istorijskom Isusu, trebalo bi da bolje upozna jevrejsku religiju u prvom veku i ono što je, prema najranijim hrišćanskim spisima, govorio i činio sam Ješua, umesto prihvatanja „zdravo za gotovo“ onoga što je docnija crkva govorila o njemu.
Kultura beskućništva
Ješua ha – Nocri, pre svega, sebe nikada nije nazivao Mesijom, a pogotovo Sinom Božjim. Ono što je njega najviše zanimalo bilo je da svoje sledbenike, u skladu s Torom, privede skoro nastupajućem Carstvu Božjem. Njegovo celokupno eshatološko učenje i praktično ponašenje je sasvim u skladu s hasidskim i proročkim judaizmom toga vremena, pa bi se s pravom moglo reći da to što je on propovedao i praktikovao za svog života nije bilo nikakvo hrišćanstvo, već eshatološki judaizam, nazorejskog tipa. Isus je bio zaokupljen bogom, a ne smim sobom, dok se u novoj religiji, hrišćanstvu, sve temelji na Hristu, objašnjava Vukomanović.
Poznavanje tadašnjih prilika ukazuje da su ti prvi, jevrejski hrišćani bili jedna od brojnih religijskih grupa na istorijskoj sceni Palestine, a kasnije i jevrejske dijapore. Zanimljivo je da neki savremeni istoričari judaizma i hriščanstva, ističe Vukomanović, smatraju da je Isusov brat Jakov ključ za razumevanje najranije hrišćanske zajednice i glavna karika koja povezuje judaizam sa kasnije novom religijom. Ranohrišćanski izvori jasno upućuju da je Jakov bio „Nazorej“, što je dodatni argument da je takvo religijsko opredeljenje imao i sam, istorijski Isus.
Ješua je, potom, za razliku od Pavla, nedvosmisleno upozoravao svoje učenike da ne propovedaju pripadnicima drugih vera, nego da se samo upute „izgubljenim ovcama doma Izrailjeva“. On lično je najviše propovedao, isceljivao i putovao po Galileji, Samariji i Judeji, uglavnom po manjim mestima i bio je pre svega orijentisan na ruralna područja.
Nasuprot tome, nakon njegovog raspeća, Pavlova zajednica se ubrzo proširila i premestila van jevrejske matice, u Rim, Siriju, Malu Aziju, Grčku, Egipat – u helenistički svet čije su religije bile bitno drukčije od judaizma koji je Jošua propovedao u Palestini. Osim toga, prve hrišćanske crkve nalazile su se u gradovima i bilo je potrebno izvesno vreme dok se hrišćanstvo proširilo i po selima. „Upravo je kroz taj proces helenizacije Isusov pokret bio znatno transformisan, da bi na kraju postao i jedna potpuno nova, univerzalna svetska religija, koju Ješua ha-Nocri danas više ne bi mogao prepoznati“, ističe Vukomanović.
Isusov način propovedanja i apostolski način života je, osim odricanja od bogatstva i porodičnih veza, podrazumevao i odricanje od stalnog boravka na jednom mestu, „odnosno to je bila svojevrsna kultura beskućništva“. Iz toga bi se moglo zaključiti da je Ješua ha-Nocri bio, u stvari, jedan od prvih putujućih učitelja, proroka i harizmatika. S druge strane, ako se pod crkvom podrazumeva samo neka lokalna institucija u kojoj se povremeno okupljaju vernici kako bi učestvovali u liturgiji, ili čuli po neku propoved, onda bar u društvenom smislu nema pravog kontinuiteta između Isusovog pokreta i hrišćanstva iz docnijih vekova, ocenjuje autor. Hrišćanstvo je, naime, moralo da se znatno transformiše kako bi se od tog prvobitnog, idealističkog eshatološkog pokreta, od „crkve u pokretu“, pretvorilo u statičnu, patrijarhalnu, hijararhijsku crkvenu organizaciju. Taj preobražaj imao je, međutim, dalekosežne istorijske posledice: jedna relativno beznačajna judejska sekta iz prvog veka postala je na taj način nova, najrasprostranjenija svetska religija.
Kako je apostolka postala prostitutka
Još jedno zanimljivo pitanje na koje Vukomanović skreće pažnju jeste ono kakvu su ulogu u najranijoj istoriji Isusovog pokreta imale žene, uključujući i mogućnost da su neke od njih bile čak i ravnopravne s apostolima. U ranohrišćanskim i nehrišćanskim dokumentima jedan broj žena spominju se u ulozi Isusovih rođaka, pokroviteljica, družbenica i sledbenica. Neke od njih su i prvi svedoci njegovog raspeća, pogreba, vaskrsenja, ali i ravnopravne sagovornice, voljene žene… Gotovo da nema, međutim, eksplicitnog upućivanja na to da su one bile i njegove apostolke. Izutak su pojedini gnostički spisi u kojima se jasno navodi da Marija iz Magdale ravnopravno s drugim, muškim apostolima učestvuje u razgovorima s Isusom, pa čak i prednjači u ondosu na njih u pojedinim dijalozima.
Jedan od ključnih tekstova koji govori u prilog tezi da su među Isusovim sledbenicima žene imale ravnopravan položaj je dokument iz Nag Hamadija poznat kao „Sofija Isusa Hrista“ (SIH), koji je tipični gnostički dokument a čija uvodna rečenica daje već dovoljno povoda za razmišljanje. „Nakon što je (Isus) ustao iz mrtvih, njegovih dvanaest učenika i sedam žena nastaviše da ga slede i odoše u Galileju…“
Zašto je ovaj tekst toliko važan? U njemu se vrlo eksplicitno kaže da je među Isusovim učenicima bilo i sedam žena, čija imena se pojedinačno spominju i u kanonskim i u nekanonskim izvorima, iako je njihova uloga istaknutija u nekanonskim. Na osnovu ranohrišćanskih izvora moglo bi se sa izvesnim pouzdanjem tvrditi da su se sačuvali tragovi jednog vrlo ranog predanja o sedam Isusovih učenica, apostolki. Pažljiva analiza tih izvora upućuje da bi taj, alternativni spisak, najverovatnije, mogao da izgleda ovako: Marija Magdalena, Marija Kleopova, Marta, Saloma, Arsinoja, Jovana, Suzana.
„Čak i novozavetna jevanđelja nam pomažu da se taj spisak upotpuni baš na ovakav način“, ističe Vukomanović i zaključuje da je tradicija o sedam učenica kasnije potisnuta kao i tradicija o Isusovom bratu Jakovu, kao vođi prve jevrejsko – hrišćanske crkve. Žene su, čini se, prošle još gore kada se ima u vidu da je Marija iz Magdale od verne Isusove učenice u kasnijim crkvenim prikazima postala prostitutka.
Redakcija BIF