Zasnovao je fizikalnu medicinu kod Srba, prvi na svijetu stručno je opisao išijas i propisao djelotvornu terapiju, provjerivši je, kao i sve druge, prvo na sebi. Prvi na svijetu dijagnostikovao je sindrome koji će kasnije biti nazvani imenima evropskih ljekara, prvi je izdvojio gerijatrijsko odjeljenje kao posebno. Uspio je da dokuči najtananije i najnedostupnije dijelove ljudske duše i da ih prikaže u pripovijetkama. Poživio je samo 40 godina, a uspio da doktorira prava i medicinu, da na frontovima spasava ranjenike, te da bude ljekar sprskog kralja.
piše: Ilijana Božić
U sastavu Opšte državne bolnice u Beogradu, na Paliluli, 1881. osnovano je „Odeljenje za lečenje staraca, jer starost nije ni zdravlje ni bolest, pa bolesnika treba drugačije lečiti “…A za ljekara je postavljen pisac pripovijetke „Sve će to narod pozlatiti“. U istoriji svjetske medicine stoji podatak da je njujorški ljekar Naser tek 1906. godine, na kongresu u Beču, dao prijedlog „..da se gerijatrijska služba zbog specifičnosti izdvoji iz interne specijalnosti i da se posebno formiraju medicinska odeljenja za lečenje ovih bolesnika…“.
Život i dostignuća Laze Lazarevića treba da posluže svima za primjer. Ovaj veliki srpski pisac mogao se posvetiti isključivo radu ljekara ili pravima, ali on nije zapostavljao ni svoj talenat za pisanje. Zahvaljujući njegovoj volji i želji naša književnost je dobila neprocjenjivo blago. Iako se u nekim vremenima ne cijene pisci i književna djela, dodju dani kada se uoči važnost riječi ispisanih na hartiji. Ne treba zapostavljati svoje talente, naprotiv, treba ih njegovati i pored poslova kojima se bavimo.
Nakon završenih studija medicine u Berlinu, Laza Lazarević došao je u Beograd gdje su ga dočekale muke i nedaće. Rješenjem Ministarskog saveta, postavljen je za fizikusa u Topličkom okrugu, na jugoistoku Srbije. Tada je imao 28 godina, a bio je već narušenog zdravlja. Odlučio je da napiše molbu Savetu. Potom je izašao pred komisiju koju su sačinjavali ljekari. Oni su predložili da se „rešenje ovo poništi i g. dr Laza K. Lazarević postavi za okružnog fizikusa pete grupe u Beogradu“, „zbog atrofičnih promena i otežanog kretanja koje je praćeno bolovima u desnoj nozi… te se jedino u Beogradu može elektrisati galvanskim baterijama pod kautelima, sprovoditi terapija…“.
Ušao u psihologiju junaka
Te iste godine Laza Lazarević objavljuje prvu pripovijetku „Prvi put s ocem na jutrenje“ kojom je krčma suprotstavljena kući, a šareni svijet koji se u krčmama okuplja suprotstavljen je porodici koja je simbol kuće. U kući je majka kao čuvar i zaštitnik, a u krčmi Pera Zelembać kockar koji je kao oličenje samog đavola. Njome shvatamo da dobro pobjeđuje, ali i da proci moraju biti kažnjreni. Bio je jedan od prvih srpskih pripovijedača koji je zavirio u unutrašnji svijet i psihološku analizu junaka koje prikazuje. Slikao je prelome u čovjeku, one trenutke kad poslije preživljenog poraza u čovjeku nastaje moralni preobražaj. Laza Lazarević je je jedino u pripovijetki „Sve će to narod pozlatiti“ posumnjao u ljudsku dobrotu. Društvena kritika je tu najajsnije iscrtana. Invalid, heroj iz rata prosi. „I sumrak se poče hvatati, a lađe još nema“, sam početak sluti uznemirenost ljudi pred sudbinom. Uočavamo kontraste u trenucima sreće kada uzdržani major Jeličić dočekuje ženu sa djetetom i tragediju uznemirenog Blagoja jer mu se sin vraća iz rata kao invalid. Zatim primjećujemo kontrast u samom ocu Blagoju, između njegove ravnodušnosti i unutrašnje tragedije. Tu je svakako i kontrast između žrtve mladog invalida i ravnodušnosti društva. Moderno, birokratsko društvo ne brine ni za one koji su ga zadužili. Okružen ljudskom ravnodušnošću, pred tuđim bolom i državom koja ne želi da vidi i zbrine, Blagojev sin ostaje kao živi protest protiv toga svega. Prvenstveno protiv države, koja se kad se traže žrtve javlja kao domovina, a kad treba da vraća dugove pojavljuje se kao organizacija jedne klase za zaštitu njenih interesa. S druge strane on je simbol ljudske ravnodušnosti, prikaz koliko su ljudi otupili na tuđe nesreće. Kako je vrijeme prolazilo gasio se i posljednji plamičak nade da će bol i patnju narod razumjeti. Da će pozlatiti spoljašnjost. Ali kao i pozlata tako je i ljubav blijedila. Mi uviđamo da je to najgore od svega. Sva gorčina iskazana je na kraju:
„Blagoje je još donekle govorio „Sve će to narod pozlatiti!“ Posle je okrenuo na : „Sve će to tebi bog platiti“. Naposletku se propije, i tu skoro umre. A njegov sin prima izdržavanje od invalidskog fonda i – prosi.
Možete mu, ako ćete, udeliti.
Ovo je moj prilog.“
Shvatamo da je sudbina Blagojeva sina potpuno normalna u svijetu u kome smo osuđeni da živimo.
Njegov književni opus krase i pripovijetke „Švabica“, „Vetar“, „Na bunaru“, „U dobri čas hajduci“, „Školska ikona“, „On sve zna“ i „Verter“.
Zaboravljeni ljekar
Laza Lazarević rodjen je u Šapcu, mjestu u kom je radila prva bolnica u obnovljenoj Srbiji. Izgleda da je to simbolično djelovalo i na njegov život. Školovao se na Velikoj školi u Beogradu, a uz naklonost učitelja Josifa Pančića iako student prava, zainteresovao se i za prirodne nauke. Odmah Nakon završetka prava, 1871. godine, Laza Lazarević je konkurisao za državnu stipendiju za studije medicine u Parizu. Međutim, tih godina izbija Francusko-pruski rat, te zbog toga naš veliki pisac odlaže školovanje u Parizu. On tada bira Berlin, grad u kome se u to vrijeme nalazio jedan od vodećih evropskih medicinskih fakulteta. Mladi srpski medicinar, kroz hemijsku laboratoriju poznatog profesora Ota Librajha, ulazi u oglednu medicinu gradeći u sebi ličnost patologa-eksperimentatora, naučnika koji će tokom ljekarske prakse donositi briljantne zaključke. Međutim, teška sudbina balkanskih prostora, kroz istoriju, uticala je na život ovog velikana. Student Berlinskog fakulteta, odmah po izbijanju Srpsko-turskog rata, juna 1876. godine dolazi u Šabac kako bi pomogao ranjenima i bolesnima. U tamošnjoj poljskoj bolnici radio je i u vrijeme drugog srpsko-turskog rata. Bečki baron Jaromir fon Mundi, inspektor svih medicinskih misija, nakon obilaska šabačke vojne bolnice, ostavio je zapis o Lazi Lazareviću. Čitko i jednostavno je zapisao:
„…Zadivljen sam njegovom stručnom spremom, organizacijom i njegovim radom…“
Međutim, osim pohvala, iskustva i vještina, mladi Laza Lazarević tih godina zaradio je i išijas koji će mu kasnije donijeti važno mjesto u istoriji ne samo naše, nego i svjetske medicine.
Preteča fizikalne medicine i nepravda
Njegov povratak u Srbiju označava početak jedanaestogodišnjeg ljekarskog rada. Kao primarijus Unutrašnjeg odeljenja Opšte državne bolnice u Beogradu, doktor Laza Lazarević postaće prvi srpski ljekar koji je sve svoje teze prvo provjeravao na sebi, pa ih tek nakon toga primjenjivao na pacijentima. Mučen išijasom Lazarević je sam svojim znanjem i pronicljivošću naučnika smislio terapiju koju je prvo isprobao na sebi. Svoja saznanja o išijasu, bolesti koja ga je mučila u dugim i teškim besanim noćima, prvi put je objavio 1880. godine u „Srpskom arhivu“. Četiri godine kasnije njegov rad se pojavio u znamenitom bečkom medicinskom časopisu. Međutim, nepravda je morala da pokaže svoje lice pa je opis bolesti pripisan pariskom kliničaru Šarlu Ernestu Lasegu. Tu nepravdu je pokušao da ispravi američki neuropatolog Robert Vartenberg koji je upoređujući datume objavljivanja ukazao da zasluga za ovaj dijagnostički znak pripada dr Lazi Lazareviću. On je istakao da se pored toga kod Lazarevića javljaju i : Bragardov sindrom, koji je kasnije otkriven, Tomajerov sindrom u stojećem položaju, takođe kasnije otkriven, te Keringov znak koji on opisuje u sjedećem položaju.
Gerontološka služba
Istoričari su zapisali da je Laza Lazarević prvi u svijetu, i to četvrt vijeka prije nego što to bilježi istorijaografija, ustanovio gerontološku službu, izdvajajući je iz okvira interne medicine. Iza sebe je ostavio 54 naučna rada, i to iz neurologije, interne medicine, hirurgije, ginekologije, infektologije, farmakologije, bakterologije, pedijatrije i toskikologije. Laza Lazarević je kao ljekar 27. februara 1883. godine postao član Odbora za nauke prirodne i matematičke nauke Srpskog učenog društva, a 23. Januara 1888. izabran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije kao književnik. Umro je 29. novembra 1890. godine u kao primarijus, sanitetski potpukovnik, pisac i lični ljekar kralja Milana Obrenovića. Živio je i radio u Hilandarskoj ulici u Beogradu, u kući čije zidine čuvaju sjećanje na velikana srpske nauke i književnosti.
Autor: Impuls