Jedno od najčešćih pogrešnih tumačenja Frojda odnosi se na shvatanje libida kao isključivo seksualne želje. Prema Frojdu, libido je “energija…svih onih instinkata koje možemo svrstati pod pojam ljubavi”, koji osim seksualnog nagona obuhvata celokupnu kreativnu psihičku energiju. Seksualnost je samo jedan od aspekata psihološkog funkcionisanja koji se obrađuje u okviru psihoanalize i psihoanalitičke psihoterapije.
Piše: Ana Perović
1. Psihoanaliza = Frojd.
S obzirom na stereotipna predstavljanja ove psihoterapijske škole u popularnoj kulturi, javnosti je malo poznato da se ona razvijala u smerovima koji značajno odstupaju od onog što danas zovemo klasičnom Frojdovom psihoanalizom. Nakon Frojdove smrti 1939. godine, psihoanaliza je nastavila svoju evoluciju i razvoj do dana današnjeg. Današnja psihoanaliza u svoj rad uključuje razne aspekte koje Frojd nije smatrao korisnim, šireći svoj korpus znanja iz neuropsihoanalize i teorije vezanosti. Jedna od najrevolucionarnijih novijih struja psihoanalize poznata je kao relaciona psihoanaliza. Dok je Frojd smatrao da su ljudska bića motivisana urođenim seksualnim i agresivnim nagonima, ova psihoanalitička teorija smatra da se u najvećoj meri rukovodimo svesnim i nesvesnim iskustvima koja nosimo iz primarnih odnosa.
2. Psihoanaliza podrazumeva kauč.
Kauč analiza nastala je kao proizvod Frojdovog uverenja da takav raspored u prostoru može biti koristan jer pospešuje najvažniji proces u psihoterapiji – slobodne asocijacije. Tokom ovog procesa, klijent izgovara sve što mu padne na pamet bez cenzure, ustručavanja ili osuđivanja na taj način otvarajući terapeutu pristup klijentovom nesvesnom. Psihoanalitička praksa tvrdi da se ovaj proces dešava lakše i nesputanije ukoliko se eliminiše kontakt oči u oči, te se onemogući tendencija klijenta da traži ohrabrenje ili potvrdu kroz socijalno ogledalo u tom odnosu. Ovaj terapijski metod, danas poznat kao “(psiho)analiza” pokazao se neadekvatnim za neke klijente (naročito osobe koje boluju od psihotičnih poremećaja, ali i decu i adolescente). Zato je kroz evoluciju psihoanalitičkog setinga uveden i metod u kom terapeut i klijent sede jedan nasuprot drugog i koji se uveliko praktikuje kod nas i širom sveta pod nazivom “psihoanalitička psihoterapija”.
3. Psihoanaliza samo priča o seksu.
Ovaj mit o psihoanalizi verovatno potiče iz značaja koji je Frojd pridavao seksualnom nagonu, naročito u okviru čuvena “Tri eseja o teoriji seksualnosti” u kojima se bavio temama seksualnih perverzija i dečje seksualnosti. Jedno od najčešćih pogrešnih tumačenja Frojda odnosi se na shvatanje libida kao isključivo seksualne želje. Prema Frojdu, libido je “energija…svih onih instinkata koje možemo svrstati pod pojam ljubavi”, koji osim seksualnog nagona obuhvata celokupnu kreativnu psihičku energiju. Seksualnost je samo jedan od aspekata psihološkog funkcionisanja koji se obrađuje u okviru psihoanalize i psihoanalitičke psihoterapije.
4. Psihoanaliza je pseudonauka.
Aktuelnost ovog mita verovatno umnogome potiče iz reputacije psihoanalitičara da su nezainteresovani za empirijsku potvrdu efikasnosti njihovih tretmana, što je ujedno dugo bila glavna kritika ove škole. Pre par godina Džonatan Šeldon prikupio je u preglednom članku studije koje proveravaju efikasnost psihoanalize i psihoanalitičke psihoterapije. Kao dva glavna zaključka svoje analize on ističe da klijenti psihoanalitički orijentisanih terapeuta nastavljaju sa poboljšanjem svog stanja i nakon što im se okonča terapijski proces, kao i da drugi terapijski pravci za svoju efikasnost imaju mnogo da zahvale tehnikama koje vode poreklo iz psihoanalize. Sve je više radova kojima se ispituje interakcija neuronauka i psihoanalize, o čemu svedoči i pokretanje časopisa “Neuropsihoanaliza”, kao i povezivanja psihoanalitičkih koncepata sa istraživanjima vezanosti, trauma, ranog razvoja, odnosa između roditelja i dece.
5. Psihoanaliza je prevaziđena.
Moglo bi se reći da je Frojdova klasična psihoanalitička teorija u određenoj meri prevaziđena, te da su je zamenile teorije koje su nastajale tokom 20. veka. Fundamentalni metod psihoanalize koji uključuje verbalizaciju misli, slobodne asocijacije, analizu fantazija i snova ponegde je zadržan, a ponegde modifikovan. Psihoanalizu i psihoanalitičku psihoterapiju danas praktikuju mnogi stručnjaci kod nas i širom sveta.
6. Psihoanaliza se bavi samo prošlošću koja se ionako ne može promeniti.
Psihoanaliza se zapravo bavi time kako klijent doživljava sebe i svoju sadašnju situaciju. Kada je reč o korpusu naših nesvesnih želja, osećanja, motiva, sećanja, uverenja, nema smisla govoriti o dimenziji vremena. Prošlost se u psihoanalitičkom terapijskom procesu koristi kao izvor informacija o sadašnjosti i budućnosti, ali je fokus terapije na “ovde i sada”. Dakle, psihoanalitičari smatraju da ne možemo postići potpuno razumevanje onog što smo kao ličnost postali, bez uvida u to kako je prošlost uticala, kako još uvek utiče i kako može da nastavi da utiče na nas.
7. Psihoanaliza je proces bez kraja.
Vudi Alen zapravo nije tipični klijent psihoanalize iako terapijski procesi u psihoanalizi u proseku jesu duži od procesa koje praktikuju terapeuti drugih orjentacija. Razlog tome možemo naći u načinu na koji ovaj terapijski pravac vidi cilj psihoterapije. U psihoterapijskom radu fokus je na nesvesnim procesima koji se manifestuju u ponašanju klijenta u sadašnjosti, a cilj je razvoj klijentove samosvesti i razumevanje uticaja koji odnosi iz prošlosti imaju na njenu/njegovu ličnost. Ovako shvaćen cilj često podrazumeva povratak na fazu emocionalnog razvoja u kojoj su određeni problem nastali, te i promenu delova ličnosti klijenta. Na tom putu klijent i terapeut istražuju klijentove nerazrešene unutrašnje konflikte i simptome koji vode poreklo iz disfunkcionalnih obrazaca formiranih u odnosima iz prošlosti. Ipak, dužina tretmana uvek zavisi od onog što klijent želi da postigne u terapiji, te u proseku traje 2 godine. Danas, praktičari iz ove orijentacije nude i mogućnost kratkoročne psihodinamske psihoterapije u kojoj se radi na unapred dogovorenim ciljevima tretmana u 6 do 40 seansi.
8. Psihoanalitički psihoterapeuti za problem klijenata krive druge, naročito roditelje.
S obzirom na to da se psihoanaliza i psihoanalitička psihoterapija dubinski bave odnosima klijenta sa primarnim figurama koje su vodile brigu o njima, te da je Frojdova najpopularnija ideja direktno vezana za trio deteta i roditelja, razumljivo je otkud ova glasina potiče. Istraživanje i suočavanje sa bolnim iskustvima u odnosu sa roditeljima nema za cilj da roditelje proglasi krivim. Fokus na pozitivne i negativne načine na koje je klijent doživljavao roditeljstvo svojih roditelja, kao i poruke koje je dobijao od njih, imaju višestruke ciljeve. Među njima su: poboljšanje klijentovog razumevanja načina na koji su roditelji svojim ponašanjem uticali na formiranje njene/njegove ličnosti, razumevanje perspektiva roditelja koje su vodile takvom ponašanju, prihvatanje tih saznanja i obrada emocija koje ih prate.
9. Psihoanalitičari su sekta.
Psihoanalizu je dugo pratila reputacija pravca koji je podeljen na ogranke sledbenika okupljenih oko harizmatičnih vođa. Vođe su često bile međusobno sukobljene usled ideoloških nesuglasica, ali i narcističkih povreda koje su međusobno zadavali. Znanje se prenosilo sa vođe na sledbenike, promovisao se konformizam pojedinca sa mišljenjem grupe, a kritičko i naučno promišljanje smatrali subverzivnim. Kandidati koji su želeli da postanu psihoanalitičari podvrgavani su ideološkom preobraćenju i godinama učenja. Psihoanalizu danas ne odlikuju profesionalni elitizam i ekskluzivnost, ona se podučava na raznim univerzitetima i institutima širom sveta gde profesionalci iz raznih pomagačkih profesija mogu da steknu zvanja psihoanalitičara ili psihoanalitičkih psihoterapeuta. Razvoj kritičkog mišljenja praktikuje se kako u okviru škola, tako i na brojnim tribinama, debatama, konferencijama, koje organizuju pripadnici raznih teorijskih orjentacija ove škole.
10. Psihoanalitička psihoterapija nije za decu i adolescente.
Psihoanalitička psihoterapija poprima nešto drugačiji oblik u radu sa decom i adolescentima. Upotreba igre, crtanja, kreativnosti i fantazije postaju važniji nego tradicionalna terapija razgovorom zato što je deci lakše da se izraze kroz neverbalni medij nego putem reči. Psihoanalitička psihoterapija daje značajne rezultate u tretmanu raznih poremećaja u ponašanju i emocionalnom funkcionisanju dece i adolescenata zbog toga što im pomaže da vide značenje i smisao koji za njih imaju problemi u psihološkom funkcionisanju, da izražavaju emocije rečima i da imaju veću kontrolu nad svojim ponašanjima koja ugrožavaju njih same ili okolinu.