foto: capital.ba
U periodu od 2012. do 2016. godine IRB je odobrila preko 250 miliona direktnih kredita, bez finansijskog posrednika, što je dovelo do velikih gubitaka za tu finansijsku instituciju jer se ti krediti ne vraćaju.
Investiciono-razvojna banka Republike Srpske je od septembra 2019. godine do danas odobrila ukupno devet pozajmica, u ukupnom iznosu od oko 37,6 miliona KM. Prva pozajmica u iznosu od deset miliona odobrena je u vrijeme dok je direktor IRB RS bila Snežana Vujnić, a za ostale je zeleno svjetlo dala sadašnja uprava sa Draženom Vrhovcem na čelu.
U periodu od 2012. do 2016. godine IRB je odobrila više od 250 miliona direktnih kredita, bez finansijskog posrednika, što je dovelo do velikih gubitaka za tu finansijsku instituciju jer se ti krediti ne vraćaju.
Kredite bez finansijskog posrednika odobravao je tzv. veliki kreditni odbor IRB RS, u kojem su bili premijer RS, dva ministra i dva savjetnika, a koji je ukinut u aprilu 2016. godine zbog zahtjeva Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) da se upravljanje IRB RS izmjesti iz političkih institucija. Onemogućavanje direktnog uticaja Vlade RS na odluke o kreditima IRB RS bio je jedan od uslova tadašnjeg kreditnog aranžmana sa MMF-om.
Krajem 2019. godine, kada je bilo jasno da će novi aranžman sa MMF-om propasti, IRB RS ponovo, na mala vrata, uvodi plasmane bez finansijskog posrednika, ovaj put putem davanja pozajmica pojedinim firmama.
Radi se, što je vidljivo iz tabele, o veoma hetoregenim privrednim društvima, sa stanovišta vlasništva i djelatnosti. Neki od njih su u većinskom državnom vlasništvu, neke su privatne firme… Davane su im pozajmice sa kraćim rokovima dospjeća, čija otplata uglavnom nije definisana anuitetnim planom, već dospjeva jednokratno, odnosno dužnik plaća čitav dug uvećan za kamatu odjednom, na dan dospjeća. Ove pozajmice nisu definisane pravilima plasmana IRB, odnosno ne postoji kreditna linija „pozajmice“, sa definisanim uslovima, nosiocima odgovornosti, namjeni… Indikativno je i da ove pozajmice nije moguće naći na zvaničnom sajtu IRB RS, odnosno sve je završavano „ispod žita“. Pride, IRB je za direktne plasmane smanjio i kamatnu stopu na 0,5 posto.
Prema izvorima Žurnala iz Vlade RS, procedura odobravanja pozajmica je sledeća: Vlada, koja u funkciji skupštine akcionara IRB RS, odobri pozajmicu, a potom zaduži Upravu IRB da to sprovede. Nije poznato na koji su način firme podnosila zahtjev Vladi RS, jer uopšte ne postoje pravila koja to definišu.
Portal Capital.ba je u februaru 2021. godine je objavio tekst o pozajmici koji je IRB RS dala firmi „Niskogradnja“, u vlasništvu laktaškog tajkuna Ljube Ćubića, što im je potvrđeno i iz IRB-a, uz napomenu da je tu pozajmicu odobrila Vlada RS. Na kraju se ispostavilo da su javnim novcem, putem IRB, izmireni računi između tajkuna Ljube Ćubića i Mileta Radišića, vlasnika banjalučke firme „Grand Trade“.
Radišićeva firma blokirala je račune „Niskogradnje“ zbog duga iz 2018. godine od četiri miliona maraka. Ćubić je spas našao u IRB-u, koji mu je dao novac preko Fonda za razvoj i zapošljavanje Republike Srpske. Sklopili su ugovor o pozajmici i Fond je uplatio dva miliona na blokirane račune i oni su odmah prevučeni na račune „Grand trejda“. Nakon toga odblokiran je glavni, kao i svi ostali računi „Niskogradnje“.
Prema izvorima Žurnala, kod dijela odobrenih pozajmica, poput pozajmice „Niskogradnji“ i „Dobojinex-u“, novac je pušten prije nego što su te firme dostavile garancije. Vrlo vjerovatno, navodi izvor Žurnala, garancije po osnovu tih pozajmica nikada nisu ni dostavljene IRB-u.
Pozajmica „Prijedorputevima“, u iznosu od 2,7 miliona KM, odobrena je u vrijeme lokalnih izbora, u oktobru 2020. godine. Prema našim izvorima, dio tog novca SNSD je iskoristio u predizbornoj kampanji, asfaltiranjem puteva u Prijedoru. Direktor IRB RS Dražen Vrhovac je kadar SNSD iz Prijedora i postojao je dogovor da će taj novac biti izmiren iz budžeta Prijedora nakon pobjede kandidata te stranke za gradonačelnika. Kandidat SNSD Dalibor Pavlović je na lokalnim izborima 2020. godine pobijedio na izborima za gradonačelnika Prijedora, ali je godinu dana kasnije, 11. oktobra 2021. godine podnio neopozivu ostavku nakon što su se u javnosti pojavile fotografije koje su ga kompromitovale na više načina. Zbog toga su u Prijedoru 20. decembra održani vanredni izbori za gradonačelnika, a IRB odobrava „Prijedorputevima“ novu pozajmicu u iznosu 2,6 miliona KM. Iznos odobrene pozajmice gotovo je identičan ugovorenoj vrijednosti nabavke za asfaltiranje puteva, koju je Grad Prijedor potpisao sa tom firmom 17. oktobra, šest dana nakon što je Pavlović podnio ostavku i kada je bilo jasno da će biti održani vanredni izbori za novog gradonačelnika.
IRB RS je izdvojila javnog novca za pojedine tajkunske firme koje pak ne vraćaju te kredite. Tako su „EKVATOR„ d.o.o. Banjaluka i „Fabrika vode“ d.o.o. Banja Luka, preduzeća u vlasništvu Đorđa Davidoviića, poznatog kao Đoka Ekvator, podigli kredite direktno, bez finansijskog posrednika u 2012. godini i 2014. godini u ukupnom iznosu od 8.880.000 KM. Njihovo stanje na 31.12.2020. godine iznosilo je 9.297.232,86 KM, što znači da Davidović nije uopšte otplaćivao kredite. Davidoviću se izlazi u susret, potpisuju se razni aneksi i produžuje rok otplate. Na kraju 2020. godine IRB je otpisala ukupno 6.781.964,22 KM za kredite ova dva preduzeća.
Isto tako je propalom „Farmlandu“, čiji je vlasnik Dragan Vasiljević, intimus Milorada Dodika i vlasnik nekretnina na najatraktivnijim destinacijama u Floridi, ukupno kroz kredite i emisiju obveznica, odobreno 17.595.115,79 KM, da bi na kraju 2020. godine „Farmland“ dugovao IRB RTS 19.196.173 KM, od čega je kompletan iznos otpisan.
Glavni problemi IRB RS jeste kako sakriti gubitke od otpisa nenaplativih kredita, koji su ogromni. Prema našim izvorima jedna od ideja bila je otpis direktnih kreditnih plasmana u ukupnom iznosu od 66,68 mil KM i to tako da se knjiže na početno stanje, na dan 01.01.2020. godine, odnosno da se vode kao kapital!? Tako je IRB navodno ostvarila dobitak u iznosu od 13 miliona, umjesto gubitka od 53,68 miliona KM.
Piše: Ljiljana Kovačević, Žurnal