Njegova glavna zasluga ogleda se u sakupljanju i tumačenju obimnog leksičkog materijala iz jezika dogrčkih Indoevropljana, kao i u utvrđivanju glasovnih zakonitosti ovih jezika. Takođe važna su i njegova istraživanja posebnih veza između dogrčkih indoevropskih idioma i slovenskih jezika, tačnije protoslovenskog jezika. Budimir je istraživao i opšte fonetske zakonitosti i pojave u indoevropskim jezicima, ali i antičku književnost sa posebnim naglaskom na dogrčko porijeklo pojedinih književnih rodova i evropske scene. Važno je podsjetiti da je istraživao i kulturne veze u folkloru južnih Slovena i antičkog svijeta.
piše: Ilijana Božić
Mrkonjićanin koji je prezirao svako ludo trčkaranje za Evropom, onaj koji je držao časove Gavrilu Principu, družio se sa Petrom Kočićem i Branislavom Nušićem, naučnik koji je učvrstio filologiju i utemeljio srpsku balkanologiju jedan je od onih zapostavljenih velikih ljudi koji nisu dobili mjesto koje im pripada u srpskoj kulturi. Danas malo ko zna za ovog velikana iz Mrkonjić Grada.
Sjećajući se njega vraćamo se u doba velikih imena, u doba onih koji su stvarali u presudnim vremenima za srpski narod. Zamislimo Budimira kako šeta Sarajevom sa Gavrilom Principom, kako hodajući bečkim ulicama susreće naše pisce i posjećuje Lazu Lazarevića i sluša riječi našeg Kočića. Veliko je pitanje zašto uporno zaboravljamo ljude koji su za našu kulturu i narod učinili mnogo. Možda je to zato što je kultura generalno zapostavljena ili zato što je na dnu ljestvice kada su finansijska ulaganja u pitanju. Trebalo bi više da ističemo naše velikane kojih je na sreću zaista mnogo. Danas se borimo za srpski jezik, a mnogi ne znaju da je sa naših prostora potekao jedan od najznačajnijih filologa. Ipak, ovim tekstom sjetićemo se Milana Budimira koji je u rodnom Mrkonjić Gradu, tek u decembru 2012. godine proglašen za počasnog građanina. Tamo je čak i jedna ulica dobila njegovo ime. Takođe, Društvo za antičke studije u Beogradu dodjeljuje Nagradu za klasične nauke “Milan Budimir”, Biblioteka Saveza slepih i jedna škola za slabovide nose njegovo ime. Međutim, sve to ni nije dovoljno, jer njegov život i djelo su dio kulturne i naučne istorije Srbije i Jugoslavije 20. vijeka.
Njegov dolazak na beogradski univerzitet umnogome je uticao na razvoj klasičnih studija kod Srba, jer je nauka o grčkom i latinskom jeziku do tada ostajala na periferiji interesovanja tadašnjih srpskih naučnika, jer su mnogo više bili okrenuti antičkoj istoriji, arheologiji i istoriji religije. Stavljajući nauku o jeziku u sam vrh svog interesovanja Budimir nije zapostavio nijednu od srodnih disciplina koje bi mu pomogle da dođe do rješavanja jezičkih i drugih naučnih problema.
S najuglednijim jugoslovenskim klasičnim filolozima bio je osnivač i urednik nekadašnjeg glavnog glasila jugoslovenskih klasičnih filologa koji se zvao „Živa antika“. Učestvovao je na mnogim međunarodnim naučnim skupovima.
Njegova glavna zasluga ogleda se u sakupljanju i tumačenju obimnog leksičkog materijala iz jezika dogrčkih Indoevropljana, kao i u utvrđivanju glasovnih zakonitosti ovih jezika. Takođe važna su i njegova istraživanja posebnih veza između dogrčkih indoevropskih idioma i slovenskih jezika, tačnije protoslovenskog jezika. Budimir je istraživao i opšte fonetske zakonitosti i pojave u indoevropskim jezicima, ali i antičku književnost sa posebnim naglaskom na dogrčko porijeklo pojedinih književnih rodova i evropske scene.
Važno je podsjetiti da je istraživao i kulturne veze u folkloru južnih Slovena i antičkog svijeta.
Počeci
Tog drugog novembra u Mrkonjić Gradu, davne 1891, u porodici Budimir rodilo se dijete kojem su otac Đorđe i majka Jovanka odlučili dati ime Milan.
Đorđe Budimir je bio berberin i trgovac, a bavio se i prodajom kalendara i narodnih pjesmarica. Jovanka je bila narodna žena, tiha i nepismena. Milan Budimir je govorio da je njegov otac bio bundžija, te da je čak dva puta putovao u Beč kod Kalaja da se lično njemu žali na nepravde.
Isticao je da je majka Jovanka govorila ikavskim, a otac ijekavskim dijalektom, te da se upravo u tome krio korijen njegovog interesovanja za filologiju.
Osnovnu školu, srpsko-pravoslavnu, učio je u Mrkonjić Gradu, kod Pavla Ubovića iz sela Gerzovo, koji je kasnije postao senator. Pred kraj života, početkom sedamdesetih godina prošlog vijeka, ispovijedajući se Kosti Dimitrijeviću, Budimir je rekao da crkvene pjesme koje je tada naučio još uvijek zna. Kako je kazivao u školi su učili ćirilicu i latinicu, crkveno slovensku i njemačku azbuku, i goticu i latinicu, a posebno mu je u sjećanju ostala jedna knjižica sa crkvenim pjesmama na staroslovenskom jeziku. Kazao je:
„Tada, u tim nemirnim dečačkim godinama, počelo je moje vezivanje za te jezičke misterije… Jezici su mi uopšte išli od ruke, naučio sam brzo grčki i latinski, a već u nižim razredima gimnazije znao sam mađarski, nemački, francuski, kasnije italijanski, ruski, hebrejski i druge jezike. U vreme kada sam mogao samostalno da čitam, čitao sam literaturu na dvanaest jezika”.
Kada je završio osnovnu školu bilo je pitanje šta će dalje, jer je dječak želio da nastavi školovanje, a u malom gradu nije bilo uslova za to. Njegov talenat i želju za učenjem prepoznale su komšije muslimani koji su mu pomogli da dobije stipendiju za dalje obrazovanje. Na samom početku 20. vijeka, te 1902. godine mladi Milan Budimir odlazi u Sarajevo i upisuje Klasičnu gimnaziju u Sarajevu. Dok je živio u Sarajevu, da bi sebi obezbjedio sredstva za školovanje, kao gimnazijalac je davao časove mlađim đacima, a jedan od njih bio je i Gavrilo Princip.
Kada je kasnije pričao o tim danima, Budimir je kazivao da je Gavrilo Princip bio vrlo inteligentan i sposoban mladić. Naime Princip je iz Trgovačke škole prešao u Gimnaziju, pa je morao da polaže latinski jezik pa se tako i upoznao sa Milanom Budimirom. Tako se rodilo prijateljstvo, pa su zajedno učestvovali i u tajnim školskim organizacijama i društvima.
Budimir je kasnije pričao da je tih društava bilo tri, te da je jedno bilo literarno i tu su članovi čitali svoje početničke književne radove. Drugo je bilo vezano za pomoć mlađim i slabijim đacima, a treće je bilo političko, čiji su ciljevi, plan i program rada bili široko jugoslovenski i patriotski orijentisani. Prema riječima Milana Budimira tu se još nije spominjala Mlada Bosna.
Studije
Milan Budimir je želio da studira matematiku. Ipak, on je bio najbolji učenik klasične gimnazije i stoga je od bosanske vlade dobio stipendiju za studije Klasične filologije na Univerzitetu u Beču.
Iako je njegova želja bila matematika, on je prihvatio ovu stipendiju i otišao u Beč gdje je učio kod poznatog naučnika, filologa Ludviga Radermahera.
Ipak uz pomoć profesora Bormana ušao u tajne naučnog filološkog rada. Zanimljivo je da je 1910. godine sa grupom jugoslovenskih studenata posjetio našeg velikog pjesnika Lazu Lazarevića koji je bio na samrtničkoj postelji. Laza je na Budimira ostavio snažan utisak a kako i ne bi kada je to bio čovjek koji je bio veliki stvaralac i posebna ličnost.
Hapšenja
Bila je 1912. godina i bio je u Beču. Sa prijateljima, takođe studentima, organizovao je parastos srpskim vojnicima poginulim u Prvom balkanskom ratu.
Austrugarska nije mogla da pređe preko toga, svi su pohapšeni i odvedeni u zatvor. Ipak tu nije bio kraj nedaćama. Kada je izašao iz pritvora Budimir je zamalo izbačen sa fakulteta. Srećom za njega se zalagao profesor Radermaher, koji je uspio da ga spase te kazne.
Nekako je naš Budimir živio u teška vremena za srpski narod, vremena kada je omladina ustajala na noge i branila svoje, u vrijeme kada se borilo za promjene. Njegov otac je bio bundžija, pa kako onda da mladi Budimir u takvom vremenu ne reaguje? Kako da sagne glavu. To nije bilo moguće. Nakon sarajevskog atentata opet je bio pritvoren zbog učešća u demonstracijama u kojima su izvikivane parole protiv Austrougarske monarhije. Ovaj put je kažnjen tako što mu je ukinuta stipendija. Ipak to za ovog Srbina nije bio problem, jer život na našim prostorima nauči čovjeka da se snalazi u svim situacijama. Međutim, ta česta hapšenja i sve kroz šta je prolazio tih godina odražavalo se na njegovo zdravstveno stanje. Tada je počeo da strada njegov vid.
Kada je počeo da bukti Prvi svjetski rat Milan Budimir nije učestvovao kao vojnik, ali se borio na drugi način. On je radio u radnom odredu kao prevodilac, i tako je spasavao mnoge naše ratne zarobljenike.
Povratak u domovinu
Kada se završio Prvi svjetski rat Milan Budimir je odlučio da se vrati u slobodnu i rodnu Bosnu i Hercegovinu. Tu je počeo profesorsku karijeru.
Put ga je odveo 1918. godine u Bihać, a potom je od 1919. do 1920. radio u Klasičnoj gimnaziji u Sarajevu. Pored profesorskog posla, on se tada bavio i novinarstvom. Osnovao je časopise „Novo djelo“, „Slovenski jug“ i „Oko“ koje je i uređivao i na kojima je radio sa mnogim istaknutim novinarima i književnicima. Među njima se posebno ističe saradnja sa Branislavom Nušićem.
U svojim člancima kritikovao je rad tadašnjeg Narodnog Vijeća i politiku, ali je pisao i radove o književnosti. Pisao je Budimir o političkim zloupotrebama unutar partija i o vlasti. Rješenje tih problema vidio je u obrazovanju pojedinca. Smatrao je da bi čovjek tek sa dovoljno znanja i iskustva trebalo da uđe u politiku.
Već 1921. ovaj mladi doktor nauka postao je asistent na Katedri za klasičnu filologiju Univerziteta u Beogradu, a iste godine je unapređen i u zvanje docenta.
U isto vrijeme bavio se i Ničeom, pišući radove o njemu i smatrajući da svako ko želi da se bavi Ničeovim djelom pored njemačkog mora dobro da vlada i grčkim jezikom.
Milan Budimir je tokom studija upoznao Tomaša Masarika, pa je 1920. godine putovao u Prag na proslavu sedamdesetogodišnjice predsjednika Čehoslovačke republike Tomaša Masarika.
Rad na Beogradskom univerzitetu prošao je kroz dva perioda. Prvi je bio period od 1921. do 1942. godine, do početka Drugog svjetskog rata, kada su ga okupatorske vlasti prisilno penzionisale. Drugi je period poslije oslobođenja zemlje 1945. godine, kada je ponovo vraćen na Univerzitet gdje je kao profesor i šef Katedre za klasične nauke radio do kraja svog radnog vijeka, odnosno do 1962. godine.
Porodični život
Milan Budimir bio je oženjen Cvijetom Budimir koja je bila doktor bioloških nauka. Bila je posebno aktivna u društvenom radu i bila je jedan od osnivača i prvi sekretar Radikalno-demokratske-napredne omladine koju je Milan Budimir osnovao. Nakon 1931. godine Cvijeta se u potpunosti posvetila radu sa Budimirom koji tada nije bio u mogućnosti da samostalno čita zbog potpunog gubitka vida.
Autor: Impuls