Bilećko jezero, foto: Impuls
Bajkovito jezero, lirske priče iz „dobrih starih vremena“ i epski minus u budžetu – to je slika Bileće, male i siromašne opštine u istočnoj Hercegovini, u kojoj je problema sve više, stanovnika sve manje, a najčešća zanimanja su penzioner i sezonac.
piše: Milkica Milojević
„Prije skoro 100 godina, u doba Kraljevine Jugoslavije, Bileća je imala bioskop, pozorište, podoficirsku školu, četiri hotela, pa čak i, da oprostite, javnu kuću. Danas nema ništa“ – kaže penzionisani profesor istorije Bogdan Tomanović, legenda bilećkog školstva.
Ipak, rijetki su Bilećani koji žale za davnašnjom kraljevinom. Mnogo je više onih koji se s nostalgijom sjećaju socijalističke Juge: Tekstilnog kombinata „Bilećanka“, ćilimare, „Kovnice“ i čuvene Škole rezervnih oficira JNA. Bileća je tada, kažu, bila puna momaka i djevojaka, svi su imali posao i redovne plate, svi su išli na more… A od svega su ostale samo ruinirane, prazne fabričke hale.
Za javnom kućom niko ne žali, bar ne javno, ali se zato javni poslovi u Bileći batrgaju u ćorsokaku.
Kako to izgleda kad lokalci, na izborima, izaberu opštinsku vlast, koja nije „sukladna“ onoj na republičkom nivou, Bilećani dobro znaju.
Načelnik opštine Veselin Vujović iz SDS-a naslijedio je od svog prethodnika iz SNSD-a minus u kasi od nevjerovatnih 20 miliona KM. To su skoro tri i po godišnja budžeta ove opštine. Dok je SNSD bio na vlasti u Bileći, milionski dugovi su se prelivali iz šupljeg u prazno.
Dešavalo se, i u to vrijeme, da komunalci štrajkuju zbog neisplaćenih plata, pa gradić bude pretrpan smećem, ili da Bileći priprijeti nestašica vode zbog dugova „Vodovoda“ za struju, ali bi se sve to nekako „popeglalo“.
Ali, otkad su u Bileći vlast oni koje u Republici Srpskoj zovu opozicijom, dugovi pristižu na naplatu.
Zbog toga je februaru, na nekoliko sati, opštinskoj zgradi bila isključena struja, a činovnici su mjesecima bili bez plate.
„U jednom trenutku dugovali smo zaposlenima šest plata, ali uprkos kašnjenju, pa i činjenici da opštinske plate nisu bogzna šta, niko od njih nije dao otkaz. Čudo je kako ljudi vole biti na budžetu“ – kaže načelnik Vujović.
Dodaje da je u opštini zaposleno 187 radnika, a da ih još 100, koji rade u vrtiću, komunalnim i drugim opštinskim službama, prima platu iz lokalnog budžeta.
„Mnogo je to za opštinu, koja po popisu ima 11 000 stanovnika, a stvarno ih nema ni toliko. Teško je sve to finansirati, iako nam na plate ode 36 odsto budžeta“ – kaže Vujović.
Veselin Vujović, foto: Impuls
Tvrdi da je i višak zaposlenih balast naslijeđen iz „prethodnog perioda“, kada se zapošljavalo i po babu i po stričevima, a najviše po stranačkoj liniji.
„Što penzionisanjem, što na druge načine, broj radnika u opštinskoj administraciji smanjili smo za 25, ali još uvijek ih je previše“ – kaže Vujović.
Daleko je ta situacija od optimalne, ali je bar jasna.
Ali, kad su u pitanju opštinske finansije, a naročito transakcije na relaciji Opština Bileća – „Elektroprivreda RS“, teško je raspetljati računicu. Jasno je samo da svako svakome duguje, i to pozamašne sume.
Prije više od 50 godina oko 30 kvadratnih kilometara teritorije ove opštine potopljeno je zbog izgradnje Bilećkog jezera – vještačke akumulcije za „Hidroelektrane na Trebišnjici“ (HET). Po osnovu naknade za potopljeno zemljište, HET, koji je zavisno preduzeće „Elektroprivrede RS“, dužan je da opštini isplaćuje oko 2,5 miliona KM godišnje. Dužan jeste, ali obaveze baš i ne ispunjava redovno.
Tako je u februaru, kad je bilećkoj opštinskoj zgradi isključena struja, zbog respektabilnog duga od oko 200 000 KM za neplaćene račune, HET istovremeno dugovao Bileći oko 640 000 KM za potopljeno zemljište. Tako bar tvrde u opštini.
Ali to nije sve. Prije šest godina HET je opštini Bileća pozajmio dva miliona KM, a opština ih „prebacila“ svom „Vodovodu“, da tim parama plati dug za struju „Elektroprivredi RS“.
Opština se obavezala da će taj dug HET-u vratiti za 10 godina, ali se baš nije pretrgla uplatom rata.
HET je 2019. Bileći pozajmio još milion KM, ali opština nije vraćala pozajmice, pa HET zateže s plaćanjem naknade za potopljeno zemljište.
„U međuvremenu su na naplatu dospjeli opštinski dugovi, između ostalog, i oni za asfaltiranje puteva iz 2019. i poreski dugovi iz ranijih godina. Zbog prinudnih naplata, budžet je bio blokiran. Dugovi postoje, ne sporimo mi to, ali postojali su i ranije, pa nije bilo takvog pritiska da se isplate“ – kaže načelnik Vujović.
Priznaje da je Vlada RS opštini Bileća iz republičkog budžeta nedavno uputila pomoć od 150 000 KM, da plate famozni dug za struju, ali to je, veli, tek kap u moru.
Nada se da će se Bileća definitivno izvući iz dubioze zahvaljujući emitovanju opštinskih obveznica u vrijednosti od 4,2 miliona KM, koje su otkupili Investiciono-razvojna banka RS i Penzijski rezervni fond RS. Dakle, opština se „čupa“ iz dugova – novim zaduživanjem.
„Nemamo druge opcije, dugovi su veliki, a izvorni prihodi mali, nemamo mi one privrede, kakvu smo imali prije rata“ – priznaje načelnik Vujović.
Prije rata u Bileći nije bilo nezaposlnih. Nema ih mnogo ni sad, jer se narod razbježao. Među Bilećanima koji su ostali u svom gradu, sve je više oni koji rade sezonski na hrvatskom primorju, pa tokom ljetnjih mjeseci zarade dovoljno da prežive i preko zime.
Sve u svemu, u Bileći danas ima 2 200 zaposlenih i oko 2 500 penzionera.
Da je ovo penzionerski gradić, vidi se i u kafanama, gdje penzionisani inženjeri, profesori, majstori… sjede satima čitajući beogradsku „Politiku“ i bistreći vijesti iz crne hronike i dešavanja u susjednoj Crnoj Gori.
Pa se i more spomene. I Bilećko jezero koje, doduše, nije more, ali izgleda kao da jeste.
Voda je bistra i topla, kao stvorena za kupanje, a pogotovo za pecanje. Kažu, ima u jezeru razne ribe, pa i somova teških do 130 kilograma. Nije lovačka.
Ima tu potencijala za razvoj turizma, ali se sve svelo na dva splava, nekoliko kafića i kupalište gdje se, uglavnom, okuplja bilećka omladina.
Na jezero rado odlazi i Lana Samardžić (17), kad uhvati vremena. Ova gimnazijalka je jedna od onih mladih ljudi, koji bude nadu da Bileća ipak neće potonuti. Ona je odlikašica, vrijedna kao pčelica, nasmijana, vedra, a tek što pjeva… S mlađom sugrađankom Janom Ivković predstavljala je svoj grad na međunarodnom festivalu „Ritam Evrope“.
Željela je da ide u muzičku školu, ali nije imala uslova da se preseli u Trebinje.
Ni na raspustu Lana ne dangubi. Radi kao konobarica u jednoj bilećkoj kafe-poslastičarnici.
„Htjela sam i lani da radim preko ljeta, ali su mi rekli da sam premlada za posao“ – kaže Lana.
Lana Samardžić, foto: Impuls
Nije joj, veli, baš neophodno da radi, ali opet ima dvije sestre i brata, velika je to porodica. Ne mogu joj roditelji kupiti baš sve što poželi, a nije ni red, velika je ona cura.
„Ovako ću zaraditi da mogu sama sebi nešto kupiti. Lijep je osjećaj zaraditi svoj novac“ – kaže Lana.
Još nije odlučila šta će studirati, a nije ni sigurna da će se nakon studija vratiti u rodni gradić. Mnogi se ne vraćaju.
Mato Vujović (30) jedan je od rijetkih koji se vratio. On je po struci diplomirani inženjer agronomije, a po zanimanju predsjednik Skupštine opštine Bileća.
Početak njegovog mandata obilježen je incidentom. Odbornik Šešeljevih radikala, Dražen Dunđer, nezadovoljan što mu je Mato oduzeo riječ, nasrnuo je na njega, udarivši nogom o sto predsjednika SO. To i nije bila neka novost, jer su i u prethodnom sazivu sjednice lokalne skupštine bile praćene raznim nepodopštinama.
Ipak, bio je to povod da nevesinjski odbornik Slađan Knežević, tviterašima poznatiji kao „Gospodar Pršljenova“, napiše: „Tri najopasnija zanimanja na svijetu su: krotitelj zmija, ratni izvještač i predsjednik skupštine u Bileći“.
Vujović, međutim, tvrdi da posao koji obavlja nije opasan.
„Uspjeli smo da uozbiljimo rad skupštine i nisam za to zaslužan samo ja, nego svi odbornici“ – kaže Mato.
Mato Vujović, foto: Impuls
Kao i načelnik opštine Veselin Vujović, inače njegov partijski drug iz SDS-a, i Mato Vujović je uprkos svemu, optimista. Vjeruje da će se lokalna vlast izboriti s nagomilanim problemima, pa i s minusom u budžetu.
„Veliki je posao pred nama, ali uhvatili smo se ukoštac s problemima i vjerujem da ćemo uspjeti“ – kaže Mato Vujović.
Ili što bi rekao jedan Bilećanin, redovni posjetilac gradske kafane: „Optimisti smo, a šta nam drugo preostaje!“
Predsjednik i kamenorezac
Mato Vujović se dok je studirao sam izdržavao, radeći u porodičnoj radnji. Klesao je kamen, izrađujući ukrase za fasade i enterijere. Iako mu to sada nije potrebno, jer kao predsjednik SO ima platu od, za Bileću pozamašnih, 1 900 KM, i danas se često prihvati tog posla. Ipak nije htio da ga snimimo kako kleše kamen. Šteta, bila bi to idealna prilika da publika vidi kako i političari rade nešto konkretno.
Bileća, foto: Impuls
Knjige između partizana i ravnogoraca
Bileća ima dva spomen kompleksa, koji se nalaze pored šetališta, jedan preko puta drugog: Ravnogorski park, kojim dominira kip Draže Mihailovića i partizanski Park narodnih heroja.
Između ta dva parka šćućurila se najvažnija kulturna ustanova u gradu, Narodna biblioteka „Vladimir Gaćinović“.
Bibliotekari su na šetalištu postavili kućicu s dječjim knjigama, iz koje klinci mogu pozajmiti knjigu, ali i ostaviti neku svoju koju su već pročitali.
Foto: Impuls
Autor: Impuls