Iznenadne smrti ruskih opozicionara i novinara

Navaljni na maršu u znak sećanja na ubijenog opozicionog političara Borisa Njemcova u Moskvi, 29. februara 2020. Foto: Michał Siergiejevicz /Wikipedia

Smrt (ubistvo) ruskog opozicionog političara Alekseja Navaljnog je samo posljednje i možda do sada najbitnije ime na kremaljskoj listi za egzekuciju. Broj ubijenih, protjeranih i zatvorenih novinara i protivnika režima se eksponencijalno povećao početkom invazije na Ukrajinu. Sumnjive smrti u Rusiji, naravno, nisu počele s vladavinom Vladimira Putina, one se javljaju već u Jeljcinovoj eri.

Piše: Sandro Hergić

Sergej Bogdanovski, dopisnik televizije Ostankino, ubijen je u Moskvi 1992. godine. Godinu dana kasnije,  Dimitrij Kiprijanits, dopisnik „Express Chronicla“, ubijen je u vlastitom stanu u Moskvi. Za vrijeme i nakon čečenskog rata broj ubijenih novinara eksponencijalno raste, po nekim podacima zabilježeno je preko trideset sumnjivih smrti novinara i dopisnika raznih ruskih, ali i inostranih dopisnika. Tako je 1993. godine, za vrijeme takozvane ustavne krize, kada je Čečenija bila gotovo nezavisna, u unakrsnoj vatri ubijen kamerman ARD-e Rori Pek ispred TV tornja Ostankino, urednik kanala 4 Igor Belozerov, a Sergej Krasilnikov, video-montažer, ubijen je hicem izbliza. Ova ubistva nikada nisu do kraja rasvijetljena.

Ubistvo koje je možda izazvalo najviše međunarodnih reakcija je ubistvo novinarke Ane Politkovskaje 2006. godine, koja je ubijena 7. oktobra u liftu svog stambenog bloka u centru Moskve. Policija je pored njenog tijela pronašla pištolj Makarov i četiri čaure. Izvještaji su ukazivali na naručeno ubistvo, pošto je pogođena četiri puta, od toga jednom u glavu. Politkovskaja je bila poznata po svom protivljenju čečenskom sukobu i po kritici Vladimira Putina. Napisala je nekoliko knjiga o čečenskim ratovima, kao i o Putinovoj Rusiji, a za svoj rad dobila je nekoliko međunarodnih nagrada. Njeno ubistvo, za koje se vjeruje da je naručeno ubistvo, izazvalo je snažnu međunarodnu reakciju. Za ubistvo su uhapšena trojica Čečena, ali su oslobođeni. Presudu je ukinuo Vrhovni sud Rusije i održana su nova suđenja. Ukupno je šest osoba osuđeno za optužbe vezane za njenu smrt.

Anna Politkovskaya. Foto: Wikipedia

Kritičar Kremlja i bivši potpredsjednik vlade Boris Njemcov, ubijen je 2015. godine kada se vraćao kući preko jednog moskovskog mosta u blizini Kremlja. Za ubistvo Njemcova osuđena su petorica Čečena, ali nalogodavci nikada nisu pronađeni. I u ovom slučaju Kremlj negira bilo kakvu umiješanost. Njemcov je bio poznat po  kritikama Putinove aneksije Krima 2014. i redovno je učestvovao na protestima opozicije.

Osim ubistava ruski novinari i aktivisti bivaju osuđeni i na enormne zatvorske i novčane kazne. Političar i novinar Vladimir Kara-Murza osuđen je prošle godine na 25 godina zatvora. U aprilu 2022. Kara-Murza je uhapšen pod optužbom da nije poslušao naređenja policije, kasnije mu je hapšenje produženo nakon što su uvedene nove optužbe za „diskreditaciju“ vojske, a u oktobru su protiv njega podignute nove optužbe za izdaju. Godine 2015. kao i 2017. kolabirao je sa simptomima trovanja. Sada boluje od nervne bolesti koju su izazvala, prema riječima njegovog advokata, dva pokušaja trovanja. Njegove pristalice govore o napadima na njega, dok Kremlj negira bilo kakvu umiješanost.  

Vladimir Kara-Murza, foto: Michał Siergiejevicz/Wikipedia

Nova vlast, stara metoda

Sadašnja ruska vlast koristi i mnoge sovjetske metode za kontrolu i eliminaciju političkih protivnika.

Najpoznatiji takav primjer je zloglasni institut „Serbski“, psihijatrijska ustanova u SSSR-u, u koju su bili zatvarani politički protivnici. Čak je postojala i oficijelna dijagnoza pod nazivom pritajena šizofrenija, budući da samo lud čovjek ne vjeruje u istinitost marksizma-lenjinizma. Putinova Rusija koristi iste metode, tako su na prisilno psihijatrijsko liječenje poslane i članice grupe Pussy Riot, zbog anti-putinovskog performansa. Na psihijatrijsko liječenje upućen je i sibirski šaman Aleksandar Gabišev zbog izvođenja rituala kojim je Putin, navodno, trebalo da bude skinut s vlasti. Da stvar bude bizarnija, čitav ovaj događaj je podržala i organizovala komunistička partija Rusije, koja se poslije Gabiševe hospitalizacije više nije oglašavala. Gabišev je još uvijek hospitalizovan i u zadnjem javnom obraćanju preko društvenih mreža priznaje da se kaje zbog izrečenog i želi da se posveti mentalnom zdravlju.

Godine 2021. Dmitry Nadein, član stranke Alekseja Navaljnog, biva hospitalizovan na psihijatrijskoj klinici zbog postova na društvenim mrežama. No, nisu samo opozicioni aktivisti i novinari na meti Kremlja, već su to sada sve češće i provladini blogeri i novinari. Tako je 2023. ruski paravojni bloger i bivši upravitelj nepriznate Narodne Republike Donjeck Igor Girikin, poznat po svojim ultradesnim stavovima, osuđen na 4 godine u kaznenoj koloniji, budući da je na svom telegram-kanalu kritikovao način na koji se vodi rat u Ukrajini i ukupne vojne gubitke. Na sličan način je nastradao prokremaljski bloger Andrej Morozov. On je objavio na svom telegram-kanalu da je pri zauzimanju Avdivke poginulo 16 000 ruskih vojnika. Par dana nakon ovoga, Morozov je pronađen mrtav, a lokalne vlasti su smrt okarakterisale kao samoubistvo. Iz ovog primjera se vidi da vas u Putinovoj Rusiji ni ekstremni nacionalizam neće zaštititi od ruke FSB-a.

Neki ruski novinari su tokom vremena radikalno promijenili vlastita stajališta, a tu se posebno ističe bizarni slučaj novinara Antona Krasovskog koji je bio prvi javno deklarisani homoseksualac u Rusiji i koji je javno kritikovao ruske anti LGBT zakone. Na početku invazije na Ukrajinu, Krasovski izjavljuje u eteru da su Ukrajinci životinje, da Ukrajina ne postoji i da bi ukrajinsku djecu koja imaju antiruske stavove, trebalo živu zapaliti u kolibama. Ova izjava je bila previše ekstremna čak i za ruski propagandni aparat te Krasovski dobija otkaz na RT-u.

Lista ubijenih novinara, aktivista i opozicionara u Rusiji je mnogo veća od navedenih slučajeva u ovom tekstu.

Kada se svemu ovome doda broj medijskih radnika i aktivista koji su u egzilu izvan Rusije, jasno je da je sveukupna slika i više nego sumorna, budući da su kritički glasovi u zemlji gotovo potpuno nestali. Da li je moguća drugačija Rusija, teško je reći i još teže biti optimističan, budući da zemlja nosi teret brutalnog rata i opresivne prošlosti, a odgovore na ova pitanja može pružiti samo vrijeme.

Impuls