Istraživanje: Potvrđene toksične suspstance u vodootpornim jaknama

Foto: Marketa Sediva

Ove otrovne supstance su neuništive i zato se zovu “vječne hemikalije”.

Nedavno objavljena studija dokazala je prisustvo toksičnih per- i polifluoroalkil supstanci (PFAS) u vodootpornim jaknama i drugim odjevnim predmetima kupljenih na tržištu 13 zemalja sa četiri kontinenta.

Studija je takođe pokazala da na tržištu postoje jakne koje su deklarisane kao otporne na vodu, ali bez PFAS-a, što pokazuje da su dostupne i bezbjednije alternative za ove toksične hemikalije.

Ovo istraživanje su sprovele organizacija Arnika iz Češke i međunarodna mreža IPEN, uz učešće 16 partnerskih organizacija iz cijelog svijeta, uključujući ALHem iz Srbije, prenosi N1.

Ilustracija: Alhem

Od 72 testiranih odjevnih predmeta – prevashodno vodootpornih jakni, ali i majica, kupaćih kostima, kecelja, kabanica – 46 uzoraka, odnosno 64 odsto je sadržalo PFASili je imalo nivoe ekstrahovanog organskog fluora koji ukazuju na prisustvo PFAS.

PFOA, supstanca koja je zabranjena širom svijeta Stokholmskom konvencijom,bila je supstanca koja je najčešće pronađena u vodotpornim jaknama i to u 17 uzoraka. Veliki broj testiranih jakni su bile dječje jakne, što izaziva naročitu zabrinutost.

U Srbiji jedna od četiri

Od četiri jakne popularnih brendova deklarisanih na etiketi kao vodootporne (water repellent) koje su nabavljene na srpskom tržištu i poslate u Češku na analizu, samo je u jednoj jakni pronađena supstanca PFHxA (perfluoroheksanska kiselina) od ispitivanih 58 PFAS jedinjenja, i to u niskoj koncentraciji.

Iako je moguća direktna izloženost ljudi nošenjem odjeće koja sadrži PFAS, ove hemikalije se uglavnom oslobađaju iz odjevnih predmeta u vodu pranjem odjeće, ili kada proizvod postane otpad odlaganjem na deponije, gdje završavaju u zemljištu, podzemnim ili površinskim vodama.

Istraživanja pokazuju da ove hemikalije mogu da dovedu do povećanja rizika od oboljenja štitne žlijezde, raka bubrega i testisa, smanjenja plodnosti kod žena, povećanja krvnog pritiska i pojave preeklampsije, smanjenja imunog odgovora na vakcine, kao i smanjenja tjelesne mase novorođenčadi.

PFAS su grupa sintetičkih hemikalija koje se nakon ulaska u životnu sredinu skoro uopšte ne razlažu, pa su zato dobile naziv „vječne hemikalije“.

Foto: Alhem

Zahvaljujući svojstvu da „odbijaju“ vodu, masnoću, ove hemikalije imaju široku primjenu u industriji: koriste se u papirnoj ambalaži za hranu, kozmetici, tekstilu za nameštaj, tepisima, odjeći i obući, premazima za tiganje koji ne lijepe masnoću, elektronici, avio-industriji, rashladnim sredstvima, pjenama za gašenje požara, itd. Procjenjuje se da postoji oko 10.000 različitih PFAS jedinjenja. Upotreba PFAS u tekstilnom sektoru čini oko 50% ukupne globalne upotrebe PFAS.

Samo nekoliko veoma štetnih PFAS (PFOS, PFOA, PFHxS) su do sada regulisane međunarodnom Stokholmskom konvencijom o POPs hemikalijama, kao i propisima EU i Republike Srbije.

Kako otkriti da li je odjeća toksična

Evropska agencija za hemikalije trenutno radi na prijedlogu univerzalne zabrane/ograničenja svih PFAS dozvoljavajući njihovu upotrebu samo tamo gdje se dokaže da su nezamjenljivi i neophodni za društvo.

„Dosadašnji pristup zabrane/ograničenja pojedinačnih PFAS i njihovih srodnih jedinjenja, pri čemu svaka procedura zabrane traje po nekoliko godina, potpuno je neefikasan i ne doprinosi smanjenju rizika po zdravlje ljudi i životnu sredinu. Zbog toga nam je potrebna univerzalna zabrana proizvodnje, stavljanja u promet i korišćenja PFAS. ALHem, kao članica međunarodne IPEN i evropske EEB i HEAL mreže, aktivno učestvuje u tom zagovaračkom procesu. Među prvim smo potpisnicima Manifesta za zabranu PFAS u potrošačkim proizvodima u EU do 2025. godine, odnosno zabranu proizvodnje i sve načine korišćenja koji nisu nužno neophodni#BanPFAS“, kaže Jasminka Ranđelović, programska koordinatorka ALHema koja je učestvovala u realizaciji ove studije.

Potrošači mogu i sami da provjere da li se njihov omiljeni brend obavezao da ne koristi PFAS, kao i listu PFAS-free proizvoda:.

Takođe, oznaka OEKO-TEX STANDARD 100 koja se u posljednje vrijeme može naći na pojedinim tekstilnim proizvodima i obući i u Srbiji, ukazuje na odsustvo štetnih hemikalija, uključujući i PFAS.