Revolucionarni karakter nije ličnost koja učestvuje u revolucijama.
Drugo što revolucionarni karakter nije, malo je složenije. Revolucionarni karakter nije buntovnik. Šta podrazumijevam pod tim? Definisao bih buntovnika kao ličnost čija duboka ogorčenost autoritetom proizilazi iz činjenice da nije cijenjen, voljen, prihvaćen. Buntovnik je onaj koji želi zbaciti autoritet zbog svoje ogorčenosti i, kao rezultat toga, učiniti sebe autoritetom umjesto onoga kojeg je zbacio.
Postoji još nešto što revolucionarni karakter nije, a složenije je od pojma buntovnika: on nije fanatik.
Revolucionarni karakter je onaj koji se identifikuje sa čovječanstvom. On takođe ima duboko “poštovanje prema životu”, da upotrebimo izraz Alberta Švajcera, duboku sklonost i ljubav za život. Istina je da se držimo života a borimo protiv smrti, onoliko koliko smo poput svih drugih životinja. Ali držati se života znači nešto sasvim različito od ljubavi prema životu.
Revolucionarni karakter misli i osjeća u onom što bismo mogli nazvati “kritičkim raspoloženjem” – u kritičkom ključu, da upotrebimo simbol iz muzike.
Kritičko raspoloženje je raspoloženje u kojem je osoba osjetljiva na kliše, ili takozvani zdrav razum, onaj zdrav razum koji ponavlja i ponavlja iste gluposti koje imaju smisla samo zato što ih svi ponavljaju.
Uz to što je kritički raspoložen, revolucionarni karakter ima poseban odnos prema moći. On nije sanjar koji ne zna da moć može ubiti, prisiliti i izopačiti. Ali on ima poseban odnos prema moći u drugom smislu. Za njega moć nikada ne postaje sveta, ona nikada ne preuzima ulogu istine ili morala dobrote.
Revolucionarni karakter je kadar reći “Ne”. Ili, drugačije rečeno, revolucionarni karakter je ličnost koja je kadra biti nepokorna.
Poslušnost nije patriotizam.
Revolucionar, u ovom smislu, je čovjek koji se emancipovao od vezanosti za rodnu grudu i krvne veze, od majke i oca, od posebne lojalnosti državi, klasi, rasi, partiji ili religiji.
Revolucionarni karakter je humanista utoliko što u sebi osjeća čitavo čovečanstvo i ništa ljudsko nije mu strano.
On voli i poštuje život.
On je skeptik i čovjek koji ima vere. On je skeptik zato što sumnja u ideologije kao u ono što služi za prikrivanje nepoželjne stvarnosti.
On je čovjek od vjere zato što vjeruje u ono što potencijalno postoji, iako još nije rođeno.
On može reći “Ne” i biti nepokoran, upravo zato što može reći “Da” i pokoravati se svojim pravim, vlastitim principima.
On nije polusvjestan nego potpuno svjestan lične i društvene stvarnosti.
On je nezavisan; ono što jeste duguje vlastitom naporu; on je slobodan i nikome nije sluga.
Ovaj sažetak mogao bi navesti na pomisao da je ono što sam opisivao mentalno zdravlje i voljnost, a ne pojam revolucionarnog karaktera.
To je, uistinu, opis umne, žive, mentalno zdrave osobe.
Ja tvrdim da je zdrava osoba u bolesnom svijetu, potpuno razvijeno ljudsko biće u osakaćenom svijetu, potpuno osveštena osoba u napola razbuđenom svetu – baš revolucionarni karakter.
Jednom kad svi budu svjesni, proroci i revolucionarni karakteri neće možda više ni postojati – postojaće samo potpuno razvijena ljudska bića.
Odlomci eseja Revolucionarni karakter Eriha Froma