Pre sto godina bivša prestonica imperije započela je socijalni projekat koji do današnjeg dana osigurava slavu grada kao jednog od najboljih mesta za život.
Više puta tokom XX veka javljale su se ideje i pokušaji da se iskoriste benefiti i socijalističkog i kapitalističkog sistema. Jedan od najboljih primera za propast ovih utopističkih aspiracija je Praško proleće. Međutim, jedan od manje neuspešnih pokušaja nalazi se sasvim blizu – u austrijskoj prestonici, Beču.
Ove godine obeležava se stogodišnjica od početka jedinstvenog socijalnog projekta koji verovatno nema svog analoga u Evropi – “Crveni Beč”. U to vreme, odmah nakon Prvog svetskog rata, u Austriji nije vladao komunizam, ali u Beču počinje jedan veliki “socijalistički eksperiment”, u demokratskom okruženju koji je pokrenut usled potreba nastalih nakon rata.
U centru nekadašnje moćne, ali raspadnute imperije, otpočeo je povratak ili preseljavanje desetina hiljada ratnih veterana i radnika. Da bi grad mogao da primi te ljude i u isto vreme da im obezbedi dostojanstvene uslove za život, tadašnje socijaldemokratsko rukovodstvo Bečke opštine počinje da gradi velike komplekse sa socijalnim stanovima. Stanovi su mali, skromni, sa zajedničkim društvenim objektima koji dosta podsećaju na komunalno stanovanje. Stanarima su na raspolaganju, na primer, zajedničke prostorije za pranje veša, stolovi za hranu, obdaništa, biblioteke i lekarske ordinacije.
Najpopularniji takav kompleks je “Karl Marks” u bečkom naselju Hajligenštat (Heiligenstadt). To je jedan od najvećih kompleksa tog tipa u Evropi – dužine jednog kilometra i površine od 156 hiljada kvadratnih metara, raspoloživosti od oko 1277 stanova. Danas, na njegovoj teritoriji postoji i muzej Waschsalon („Prostorija za veš”) koji, osim postojeće izložbe nudi i posete mestima koja su povezana sa tako zvanim “Crvenim Bečom”.
“Novi ili Crveni Beč predstavlja unikatni svet socijalno političkog eksperimenta koji je uključivao sve aspekte ljudskog života”, objašnjava turistički vodič.
Eksperiment je otpočeo tokom 1919. godine i samo u periodu od 1923. do 1935. godine, u austrijskoj prestonici je izgrađeno 61.175 stanova i 348 stambenih kolonija i drugih 5.227 stanova i 48 kolonija. 400 arhitektonskih studija je učestvovalo u izgradnji. Tokom tog perioda, gradom je upravljala socijaldemokratska većina čija vlast se prekinula nakon aneksije od strane nacističke Nemačke i početka Drugog svetskog rata.
Posle rata, eksperiment je malo izmenjen, ali njen razvoj se nastavio i, u suštini, razvija se i danas. Nakon druge polovine prošlog veka, grad Beč sprovodi izgradnju stanova koji se daju pod zakup siromašnim građanima. Ovakve zgrade mogu se videti u Beču gotovo na svakom koraku. Stambene zgrade, izgrađene finansiranjem od strane grada, označene su crvenim tablama „Wohnhaus der gemeinde Wien“ (Stambena zgrada opštine Beč), zajedno sa datumom izgradnje.
Spisak onih koji čekaju na stan
Dok su, poslednjih decenija, drugi evropski gradovi prodavali svoj stambeni fond da bi se stvorili uslovi za slobodno stambeno tržište, u Beču i dan danas iznad milion i po ljudi živi u opštinskim stanovima. To ovaj grad čini najvećim vlasnikom stambenog fonda na svetu. Isto tako, važno je da je cena iznajmljivanja regulisana gradskom uredbom, a ne određena putem čisto pazarnog principa.
Nakon ulaska Austrije u Evropsku uniju, Beč više ne može da nastavi sa masovnom izgradnjom stambenih zgrada, jer bi tako postao konkurent privatnim građevinskim firmama. Zbog toga je grad obustavio izgradnju 2003. godine. Ali to ipak ne znači da je fond stambenih zgrada potpuno slobodan i neregulisan. Naprotiv.
Umesto vlastite izgradnje, opština počinje da podržava privatne ili kooperativne projekte u zamenu za pridržavanje određenih pravila “socijalne solidarnosti”. Preduzimač ili građevinar može da dobije subvencije od opštine u razmeri do jedne trećine rashoda za izgradnju, a zauzvrat zadužen je da uzima samo najam određen od strane opštine i to u neopredeljenom roku. Eventualno uvećavanje najmova treba da bude usaglašeno i odobreno od strane opštine.
Svaka molba preduzimača za subvencije proverena je od strane specijalne komisije na osnovu četiri kriterijuma kvaliteta: arhitekture, ekonomije, ekologije i socijalne stabilnosti. Postoji mogućnost za korišćenje subvencija i radi rekonstrukcije postojećih stambenih zgrada.
Postavlja se pitanje: kojim stanarima se iznajmljuju subvencionisani stanovi? Sistem je postavljen tako da stanovi budu ponuđeni i srednjoj klasi, dok su najbogatiji isključeni. Osoba koja želi da živi sama u opštinskom ili subvencionisanom stanu, ne može da ima prihod dva puta viši od prosečnog dohotka u Austriji. Za te stanove postoji spisak za čekanje i vreme čekanja zavisi od njihovih potreba.
Od 1.7 miliona stanovnika Beča, 60% žive u opštinskim ili subvencionisanim stanovima. Ako se njima dodaju i druge regulisane forme stanovanja, samo 5% iznajmljenih stanova u Beču ne podleže nikakvoj regulaciji i njihov najam se određuje jedino putem slobodne konkurencije. Gradska administracija investira u izgradnji stanova, pomoćnih stanova i podršci stambenog fonda sa oko 600 miliona evra godišnje.
Prednosti Crvenog Beča
Da li se postavlja pitanje o socijalizmu? Bečki opštinari tvrde da su te visoke investicije zaslužene. Na taj način, grad može da spreči pojavu geta i socijalno isključenih zajednica. Pored drugih mogućnosti, kada se objavljuje poziv za subvencije, gradska uprava preferira projekte u kojima su slobodno finansirani stanovi, koji su namenjeni imućnijim klijentima, u blizini subvencionisanih stanova. Prema stavu opštinskih zvaničnika, ova politika im omogućava da više utiču na arhitekturu, urbanizam i posredno stvaranje hiljade radnih mesta.
“Regulišući visinu najama, imamo na raspolaganju važan instrument za stabilizaciju cena nepokretne imovine u Beču. Dopunski, ovaj sistem daje mogućnost za kombinaciju društvenih struktura koje grad čine najbezbednijom anglomeracijom u svetu”, objašnjavaju u bečkoj gradskoj upravi. Bečka opština kojom trenutno rukovodi koalicija socijaldemokrata i zelenih, ima još jedan argument – već deseti put po redu, Beč je proglašen za grad sa najvišim kvalitetom života na svetu, od strane konsultantske firme Mercer.
Tokom posete glavnom gradu Austrije, neinformisani posetilac mogao bi da dobije utisak da se našao u nekom “socijalističkom muzeju na otvorenom” i to ne samo zbog odnosa prema stambenoj politici. Obeležavanju 1. maja ove godine od strane opštine, priključilo se 120.000 ljudi (nešto što autor ovog teksta nije doživeo u rodnoj Češkoj, čak ni u vreme dubokog socijalizma). Još 20.000 ljudi organizovanih od strane demohrišćana, skupilo se ispred zamka Šenbrun, radi obeležavanja 1. maja.
Međutim, srce bečkog “socijalnog eksperimenta” ostaje stambena politika “Crvenog Beča”. Stogodišnjica od početka tog unikatnog projekta obeležiće se događajima tokom cele godine. Učestvovaće čak i „Vienna Urban Lakeside“, novi gradski kvart koji raste na mestu bivšeg aerodroma Aspern na rubovima glavnog grada. Vremenom, taj kvart će postati novi dom za 18 hiljada ljudi. Međutim, čak i u tom ultra modernom kvartu, najami za većinu kuća i stanova biće regulisani, a pored rezidencija milionera biće izgrađeni i socijalni stanovi za siromašne.
“To je dosta teško za shvatiti za neke od posetilaca grada, posebno onih koji dolaze iz komunističkih i post-komunističkih zemalja. Oni nas pitaju da li ćemo stvoriti komunizam ovde”, kaže Klaudija Nuc, menadžer projekta „Vienna Urban Lakeside“.
PREVOD: SONJA STOJADINOVIĆ
foto: Tellerreport.com