Ugljenik je vrlo lako emitovati u atmosferu, dok je njegovo vezivanje znatno teže. Zato je veoma važno sačuvati određena područja jer bi njihovo nestajanje značilo gubitke ugljenika koje bi bilo gotovo nemoguće nadoknaditi u bliskoj budućnosti.
Nova studija objavljena u časopisu Nature, a predvođena Monikom Nun, mapirala je po prvi put sva mesta na Zemlji na kojima se nalazi tzv. nepovratni ili nenadoknadovi ugljenik. Kako u naslovu svog članka za Conservation International jednostavno navodi, ovo su mesta koja ne smemo da izgubimo.
Ugljenik se u atmosferu ispušta u obliku ugljen-dioksida sagorevanjem fosilnih goriva i potrebno je da prođe i više stotina godina pre nego što se ponovo nađe vezan u biljkama, zemljištu ili okeanima. Iako je radikalno smanjenje antropogenih emisija glavni predmet međunarodnih klimatskih sporazuma, u modelovanju klimatskih promena moraju se uzeti u obzir i emisije koje nastaju promenama ekosistema na Zemlji.
Ekosistemima kao što su stare šume, tresave i šume mangrova potrebno je nekoliko decenija, pa i do nekoliko vekova da ponovo vežu onu količinu ugljenika koja se u njima nekada nalazila. Da bismo uspeli da dostignemo neto nulte emisije do 2050, potrebno je ne samo da smanjimo antropogene emisije, već i da se postaramo da ugljenik ostane zarobljen tamo gde se trenutno nalazi.
Ako ugljenik u prirodi kruži, zašto neki ugljenik nazivamo nepovratnim?
Radi ukazivanja na hitnost preduzimanja neophodnih mera kako bismo ispunili obećanja dogovorena Pariskim sporazumom, jedna velika studija iz 2020. uvodi koncept nepovratnog ugljenika. Ovaj epitet proizilazi iz činjenice da velika većina takvog ugljenika, ukoliko bi došlo do njegove emisije u atmosferu, ne bi mogla da se ’zarobi’, ’usisa’ ili regeneriše dovoljno brzo da bisimo zaustavili rast srednje godišnje temperature na 2 stepena u odnosu na predindustrijski nivo. Drugim rečima, velika većina tog ugljenika ne bi uspela da se iz atmosfere vrati u bio-, hidro- ili litosferu do polovine veka, kada je planirano dostizanje neto nultih emisija da bismo izbegli najdrastičije scenarije klimatskih promena.
Primera radi, upravo region najbogatiji vrstama sadrži čak 23% svog nepovratnog ugljenika. Reč je naravno o Amazoniji, regionu sa procenjenih 390 milijardi stabala i 16,000 vrsta drveća. Nekoliko je razloga zbog kojih su delovi amazonske prašume toliko bogati ugljenikom. Većina stabala je stara nekoliko decenija i zbog povoljne klime raste tokom cele godine.
Naslage ugljenika nalaze se i u zemljištu, naročito u plavnim zonama samog Amazona, gde se drveće delimično nalazi pod vodom i do 6 meseci godišnje, što doprinosi deponovanju ugljenika. Takođe, delovi Amazonije i pored svih antropogenih pritisaka ostaju neprohodni ili slabo prohodni, što umanjuje opasnost od uništavanja ekosistema sa visokim sadržajem ugljenika. Međutim, studija objavljena u julu 2021. već potvrđuje da delovi amazonske prašume sada emituju više ugljen-dioksida nego što ga apsorbuju.
Zašto je bitno da znamo gde se tačno nepovratni ugljenik nalazi i koliko ga ima?
Studija sagledava i da li su područja koja sadrže velike količine ugljenika zaštićena ili ne, ili da li se nalaze u opasnosti od promene namene zemljišta, seče šuma i drugih negativnih antropogenih uticaja. I same klimatske promene mogu dovesti do dodatnih emisija ugljenika iz mapiranih ekosistema. Polovina nepovratnog ugljenika nalazi se na samo 3,3% Zemljine površine, dok se tri četvrtine nalaze na 7,5% površine, naročito u tropskim kišnim šumama Amazonije, slivu reke Kongo u Africi, mangrovim i ostalim tropskim šumama jugoistočne Azije, umerenim šume severozapadne Severne Amerike, kao i vlažnim staništima i tresetištima širom sveta.
Srećom, veliki procenat nepovratnog ugljenika nalazi se u teško dostupnim područjima, što smanjuje nivo rizika od antropogenih uticaja. Takođe, trećina ovih ekosistema nalazi se pod ’upravom’ starosedelačkog stanovništva, što samo po sebi ne mora uvek da podrazumeva održivo upravljanje i konzervaciju, ali je dokazano da se u ovim oblastima javlja manje zagađenja i osiromašenja biodiverziteta.
Naučnici su ustanovili da ekosistemi na Zemlji sadrže oko 139 gigatona (Gt) nepovratnog ugljenika – 79 Gt u biomasi i 60 Gt u različitim tipovima zemljišta. Poređenja radi, dosadašnje povećanje temperature u odnosu na predindustrijski nivo planeta duguje antropogenim emisijama od oko 650 Gt ugljenika. Najnoviji izveštaj Međuvladinog panela za klimatske promene (IPCC) procenjuje da se u atmosferu može emitovati još maksimum 109 Gt ugljenika da bismo imali dvotrećinsku šansu da ograničimo zagrevanje na 1,5 stepen.
Klimatski optimizam zavisi i od načina komunikacije
Kao i uvek, način komunikacije klimatskih tema može umnogome doprineti našem odnosu prema klimatskim promenama. Tako, autori rada o nenadoknadivom ugljeniku na jasan način žele da prenesu poruku da uz dobro upravljanje resursima i zaštitu područja ovaj ugljenik može ostati zarobljen u ekositemima u kojima se nalazi: procenili su da bismo sprečili emitovanje čak tri četvrtine nepovratnog ugljenika u atmosferu ako bismo povećali površinu zaštićenih područja za samo 5,4%. Dodatna prednost zaštite ekosistema sa visokim sadržajem nenadoknadivog ugljenika je i ’usputna’ zaštita biodiverziteta, jer se mnoga od ovih područja preklapaju sa tzv. ’vrućim tačkama’ (hotspots) biodiverziteta.
Zato je od najvećeg značaja sprečiti dalju deforestaciju ovih ključnih područja, čija degradacija za sobom može da povuče niz kaskadnih promena (po principu pozitivne povratne sprege). Naime, smanjivanjem vegetacijskog pokrivača došlo bi do povećanja temperature i smanjenja vlažnosti, što bi dovelo ne samo do sušenja prašume i time direktnog oslobađanja ugljenika, već i do intenzivnijih i češćih požara, što podrazumeva dalje emisije ugljen-dioksida. Zato je neophodno da se donosiocima odluka stavi do znanja da bi ulaganja u već zaštićena i održivo upravljanje mapiranim područjima sa visokim sadržajem nenadoknadivog ugljenika donelo višestruku dobit.
Narednih 30 godina je ključno u zaštiti nenadoknadivog ugljenika, a takođe je potpisan i sporazum o zaštiti minimum 30% biodiverziteta do 2030. Da li ćemo posle još jednog naučnog upozorenja ostati samo na praznim obećanjima i planovima koje očekujemo da ubrzano ispune generacije nakon nas?
Autorka: Jovana Mirjanić