Foto: Shutterstock
Oko 4.000 godine pre nove ere, naselili su se između reka Tigar i Eufrat i ostavili za sobom brojne dokaze o tome koliko su napredna civilizacija bili.
Sumeri, koji su sami sebe nazivali crnokosi ljudi, a svoju zemlju mesto prosvećenih gospodara, najstarija su poznata civilizacija južne Mesopotamije (današnji južni Irak). Oko 4.000 godine pre nove ere, naselili su se između reka Tigar i Eufrat i ostavili za sobom brojne dokaze o tome koliko su napredna civilizacija bili.
1. Izumeli su opeku
Način na koji su Sumeri kontrolisali prirodu, jedno je od njihovih najvećih dostignuća. Isušili su močvare, prokopali kanale i teren oko Eufrata prilagodili svojim potrebama. Izumeli su opeku i gradili su kuće, čak i na dva sprata. U središtu grada nalazio se kompleks kojim je dominirla građevina četvorougaone osnove - zigurat, građen od nepečene opeke. Iako do sada nije pronađen nijedan, na osnovu pisanih izvora se pretpostvalja da se na vrhu zigurata nalazio hram posvećen gradskom božanstvu.
2. Najveći sumerski grad imao je između 40.000 i 80.000 stanovnika
Poreklo Sumera još uvek nije tačno utvrđeno, ali pretpostavlja se da su došli sa severa i pomešali se sa zatečenim stanovništvom. Arheološki dokazi govore da su uspostavili oko desetak gradova-država otkako su se nastanili u Mesopotamiji.
Jedan od najstarijih a ujedno i najvećih u to vreme bio je grad Uruk, koji je osnovao kralj Emerkar. Ovaj grad igrao je važnu ulogu na političkom planu, a spominje se i u Epu o Gilgamešu.
Uruk je imao između 40.000 i 80.000 stanovnika, a otkopao ga je nemački tim naučnika pod vođstvom Julijusa Jordana pred početak Prvog svetskog rata. U ostale veće gradove spadali su Nipur, Lagaš i Kiš.
3. Najviše se cenilo sveštenstvo
U najranijoj prošlosti, Sumer nije imao vladara, nego su gradove vodili prvosveštenici. Sa razvojem države, razvijalo se i društveno uređenje. Sumer je tako postao robovlasnička država na čelu sa kraljem. Narod je bio podeljen u tri staleža - robovi; trgovci, zemljoradnici i zanatlije; i sveštenstvo, činovnici i vojska.
Od tri drupe najvišeg staleža, bajviše se cenilo sveštenstvo. Na čelu svakog grada nalazio se vladar - ensi (upravljač) ili lugal (veliki čovek) - vrhovni sveštenik koji je u ime zajednice komunicirao s bogovima.
4. Na Sumerskom popisu kraljeva nalazi se i jedna žena
Sumerski popis kraljeva je drevni tekst pisan na sumerskom jeziku koji navodi kraljeve Sumera iz sumerskih vladarskih dinastija i jedan je od najvažnijih dokumenata za hronologiju Bliskog istoka.
Jedina osoba ženskog pola koja se nalazi na toj listi je Kubaba, koja je navodno preuzela tron u gradu-državi Kiš oko 2.500 godine pre nove ere. Vrlo malo se zna o tome kako je došla na vlast, ali se o periodu njene vladavine često piše kao o mirnom, bez mnogo turbulencija.
5. Sumeri su voleli pivo
Pretpostavlja se da su bili prvi pismeni stanovnici Mesopotamije, da su, pored opeke, izumeli i plug i točak, ali su uz sve to ostali upamćeni i po tome što su pravili i voleli pivo. Arheolozi su pronašli dokaze o tome da su poznavali tehnologiju njegovog pravljenja, a čak su imali i boginju tog alkoholnog pića – Ninkasi.
6. Klinasto pismo se koristilo više od 3.000 godina
Sumeri su klinasto pismo stvorili u kasnom četvrtom milenijumu pre nove ere. U svom najsofisticiranijem obliku sastojalo se od nekoliko stotina oblika koji su se utiskivali trskom u vlažne glinene ploče koje bi se potom pekle i tako postajale gotovo neuništive.
Smatra se da ga razvili radi ovozemaljskih potreba (npr. evidencija poslovnih transakcija), a vremenom je počelo da se koristi i u istoriji, književnosti itd.
Sumerski natpis u arhaičnom monumentalnom stilu (oko 26. p. n. e.)
Foto: Wikimedia Commons
7. Junak iz Epa o Gilgamešu je bio istorijska ličnost
Junak iz Epa o Gilgamešu bio je istorijska ličnost, peti vladar prve poslepotopske dinastije, koji je vladao sumerskim gradom-državom Urukom oko 2.700. godine pre nove ere.
Mitski ep pojavio se prvi put najverovatnije u trećem milenijumu pre nove ere. Njegova radnja fokusira se mitskog kralja Uruka, Gilgameša koji je opisan kao jednom trećinom čovek, a drugim dvema bog.
Na dvanaest glinenih tablica opisane su njegove avanture, borbe sa čudovištima, susreti sa bogovima i najvažnije, potraga za ključem besmrtnosti.
8. Sumerska matematika i danas je u upotrebi
Podela dana na 24 dela došla je, pretpostavlja se, od starih Sumera. Nije jasno zbog čega je reč baš o broju 24, mada postoji više teorija koje to objašnjavaju.
Jedna od zanimljivijih sa tim brojem povezuje anatomiju ljudske šake: ako savijete palac i pogledate unutrašnjost šake, primetićete kako vam je svaki od četiri ispružena prsta podeljen na tri celine, tako da pred sobom imate dvanaest podjednakih celina. To je, po ovoj teoriji, olakšavalo brojanje sati u toku dana, pa je zato i dan podeljen na 12 delova.
I za minut od 60 sekundi i čаs od 60 minutа verovаtno možemo da se zahvalimo narodima drevne Mesopotаmije. Kаo što modernа mаtemаtikа koristi decimаlni sistem zаsnovаn nа broju 10, tаko su Sumeri uglаvnom koristili strukturu kojа je bilа bаzirаnа nа grupаmа od 60.
Ovaj lako deljiv sistem brojeva kasnije su usvojili stari Vavilonci koji su ga koristili za astronomske kalkulacije dužine meseci i godina. To je kasnije izašlo iz upotrebe ali njegova zaostavština još uvek živi u merenju vremena. Ostaci sumerskog seksagezimalnog brojnog sistema preživeli su u vidu prostornih merenja kao što je recimo 360 stepeni u krugu.
9. Sumerska kultura je bila izgubljena sve do 19. veka
Nakon što su Mesopotamiju okupirali Amoriti i Vavilonci početkom drugog milenijuma pre nove ere, Sumeri su postepeno izgubili svoj kulturni identitet i prestali da postoje kao politička snaga. Celokupno znanje o njihovoj istoriji, jeziku i izumima, uključujući i njihovo ime, bilo je zaboravljeno. Njihove tajne ostale su zakopane u pustinjama Iraka sve do 19. veka, kada su francuski i britanski arheolozi konačno naišli na njihove artefakate dok su tragali za dokazima o drevnim Asircima.
Naučnici kao što su Henri Rolinson, Edvard Hinks, Džulijus Opert i Pol Haupt kasnije su preuzeli vođstvo u dešifrovanju sumerskog jezika i klinastog pisma, pružajući istoričarima uvid u davno izgubljenu istoriju i književnost rane Mesopotamije.
