Neizostavni deo kolekcije nakita svake kuće koja drži do sebe, biseri su danas dostupniji nego ikada, pre svega zbog masovnog veštačkog uzgoja u slatkim i slanim vodama. Rizik je u potpunosti uklonjen, a prinosi veći nego u doba staromodnog ubiranja školjki sa morskog dna ronjenjem na dah. Procenjuje se da će vrednost globalnog tržišta kultivisanih bisera premašiti deset milijardi dolara na godišnjem nivou do 2020. godine, pri čemu je Kina već više od deset godina jedini proizvođač slatkovodnih bisera na svetu, sa produkcijom koja prevazilazi 2.000 tona godišnje.
Istoričari tvrde da su se vladari i članovi imućnih porodica ukrašavali biserima još pre više od deset hiljada godina. Stari Grci verovali su da biseri predstavljaju suze bogova, i da u sebi sadrže njihovu mudrost. Kleopatra je, kažu, uz čašu vina popila svoju bisernu minđušu ne bi li pokazala Marku Antoniju kako može da „proguta“ bogatstvo čitavog jednog naroda. Najpoznatiji biser modernog doba, famozna La Peregrina, bila je u vlasništvu kraljice Marije Tjudor, nekoliko španskih kraljica, Napoleona III, te na kraju Elizabet Tejlor. U opticaju je i urbana legenda da je čuveni juvelir Pjer Kartije 1917. godine dobio u vlasništvo ogroman stan na Petoj aveniji u Njujorku od bogataša Mortona Frimana Planta za 100 dolara, i ogrlicu od 128 bisera. U tom stanu se dan-danas nalazi najpoznatija prodavnica Kartijea na planeti.
Među najtraženijom vrstom bisera izdvajaju se biseri Južnih mora, koji su najveći po obimu a ujedno i najređi u globalnoj ponudi. Kao najsjajniji ističu se akoja biseri, tradicionalno vezani za japanska ostrva. Ipak, najatraktivnijim u ponudi smatraju se crni tahićanski biseri, čije prirodno okruženje predstavljaju vode Francuske Polinezije. Međutim, procenat stvaranja crnih bisera u školjkama Pincatada Margaritafera u prirodi iznosi jedan prema 10.000, dok taj odnos ni u „potpomognutim uslovima“ nije mnogo bolji. Kao četvrta vrsta izdvajaju se u juvelirskim krugovima sve popularniji slatkovodni biseri.
Uspon „rođaka“ u slatkim vodama
Zahvaljujući mnogim avanturističkim knjigama i filmovima ranije smo mogli da steknemo romantičnu predstavu o ronjenju u potrazi za biserima, međutim u stvarnosti su mogućnosti za „povredu na radu“ u tom specifičnom zanimanju bile veoma izvesne. Vekovima upražnjavan lov na bisere, po kojem su ranije bile poznate određene ribarske zajednice u Japanu, Indiji, Bliskom Istoku, Meksičkom zalivu i karipskim ostrvima, u 21. veku je gotovo u potpunosti obustavljen. Prinosi ovakvog načina pronalaženja bisera bili su izuzetno mali – tek šest školjki među deset hiljada nosilo bi u sebi malo blago, a nasuprot tome, tragači su bili izloženi ogromnom riziku. Iako je bilo svedočenja da su ronioci na dah mogli da zarone i do preko 30 metara dubine, mnogi među njima se nikada više ne bi pojavili na površini mora.
Pored toga, tokom i neposredno posle Velike depresije, morsko dno u južnom priobalju Sjedinjenih Država, duž čitavog Meksičkog, ali i Persijskog zaliva, bilo je u potpunosti „očišćeno“ od školjki, zbog čega su tadašnje vlasti u nekoliko pogođenih zemalja donele odluku o trajnoj zabrani lova na bisere. To je bila jedna od prvih odluka vezanih za masovnu zaštitu staništa nekih životinjskih vrsta – u ovom slučaju mekušaca – a posebno zanimljivo što je doneta znatno pre nego što će se čovečanstvo suočiti sa negativnim posledicama globalnog zagađenja po floru i faunu.
Stoga, većina bisera koji se u ovom trenutku prodaju na svetskom tržištu potiče iz veštačkog uzgoja u slatkim vodama, od vrsta školjki iz reka i jezera koje, poput svojih morskih rođaka, mogu da proizvedu organsko drago kamenje. Imajući u vidu masovnost ovakvog načina proizvodnje, veštački uzgojeni biseri su veoma tražena roba za ukrašavanje nakita jer im je cena pristupačna. S druge strane, oni podležu detaljnoj, iako međunarodno neusaglašenoj proizvođačkoj klasifikaciji prema veličini, obliku, odsjaju, strukturi površine i boji.
Kineski biserni bazeni
Procenjuje se da će vrednost globalnog tržišta kultivisanih bisera premašiti deset milijardi dolara na godišnjem nivou do 2020. Pritom, najveći obim prodaje ostvaruje se u zemljama azijsko-pacifičkog pojasa, koje osim toga što beleže ekonomski rast, takođe predstavljaju i region ispunjen velikim brojem veštačkih uzgajališta. Na drugom mestu po njihovoj potražnji je Evropa, a na trećem Bliski Istok. Od pomenute sume, Financial Times procenjuje da tek 400 miliona dolara vredi celokupna proizvodnja u slanim vodama jer morske školjke daju mnogo manje prinose, a traže više vremena i stručni nadzor, dok preostali iznos u potpunosti zauzima trgovanje „jezerskim“ biserima.
Japanci su prvi započeli komercijalnu proizvodnju bisera iz slatkovodnih školjki, u svojim jezerima Biva i Kasumigaura. Ovaj preduzetnički poduhvat, ispostavilo se, bio je kratkog daha, zbog neisplativosti čitavog ciklusa uzgoja sa relativno malim obimom školjki na dve važne turističke lokacije, koje su ujedno i zaštićene prirodne celine u blizini prenaseljenog Tokija. Ali kao što je već toliko puta dokazano u praksi, ukoliko prvi pokušaj propadne, potencijalno lukrativnu ideju preuzeće Kinezi, i od nje napraviti biznis. Uostalom, da li ima neke nacije koja se razume više u masovnu proizvodnju?
Kina je već više od deset godina jedini proizvođač slatkovodnih bisera na svetu, sa produkcijom koja prevazilazi 2.000 tona godišnje. Iako na prvi pogled ova količina zvuči preterano, ona i dalje ne može da podmiri narastajuću potražnju kod pripadnika sve brojnije srednje klase u tom delu Azije.
Izuzev činjenice da je zemlja proizvodnje ujedno i deo najvažnijeg tržišta, dodatnu pogodnost predstavlja i to što je čitav proces uzgoja slatkovodnih bisera mnogo manje komplikovan nego u slučaju morskih školjki, pa nije potrebno angažovati nikakvo stručno osoblje koje bi se time bavilo. U suštini, u pitanju je jednostavno „zarezivanje“ otvora školjki, kroz koje se ubrizgava mikrotkivo oko koga će se kasnije obrazovati biseri. Naravno, čak ni ovakav vid tretiranja malih mekušaca ne garantuje stopostotnu realizaciju, ali svakako značajno pospešuje šanse za nastanak voljenih organskih kamenčića.
Zbog ovakvog načina proizvodnje slatkovodni biseri su najjeftiniji na tržištu, sa cenom koja retko kad prevazilazi granicu od 150 dolara po komadu, i koja uglavnom zavisi od njihove veličine. Poređenja radi, najskuplji akoja biseri vrede oko 3.000 dolara, crni tahićanski do 10.000 dolara, a pojedini primerci bisera iz Južnih mora dostižu vrednost od vrtoglavih 30.000 američkih dolara.
Test „za pod zub“
Razlike između bisera stvorenih prirodnim putem i onih koji su proizvedeni u uzgajalištima mogu se utvrditi upoređivanjem njihove strukture na rendgenskim snimcima. Budući da na tržištu postoji i velika količina imitacija, odnosno „lažnjaka“, najbolji način za njihovo otkrivanje je da osetite biser pod svojim jezikom – naime, pravi biseri su neznatno grublji, to jest nemaju idealno zaobljenu površinu.
Marko Miladinović