Globalne implikacije političke krize u Gruziji
Foto: EPA
Bidzina Ivanišvili, de facto vladar Gruzije, nastoji da rasformira NVO koje se finansiraju iz inostranstva, potisne nezavisne medije i iskorijeni političku opoziciju. Odlučnost da uspostavi autoritarni režim odražava harmoniju njegovih interesa sa ruskim predsjednikom Putinom
Budući da su zapadni politički lideri sve više zaokupljeni tekućim ratovima u Ukrajini i Gazi, oni rizikuju da izgube svoj geopolitički uticaj u maloj, ali strateški važnoj crnomorskoj zemlji – Gruziji.
Dana 29. aprila, u jednom od svojih rijetkih javnih nastupa, Bidzina Ivanišvili – osnivač i de facto lider vladajuće partije “Gruzijski san”, milijarder samotnjak – optužio je Sjedinjene Države i Evropsku uniju da su zapadna „stranka globalnog rata“ i da se miješaju u unutrašnje stvari Gruzije.
Po uzoru na ruskog predsjednika Vladimira Putina, Ivanišvili je obećao da će ponovo uvesti zakon o „stranim agentima“ kojim bi organizacije koje se sa više od 20 odsto finansiraju iz inostranstva bile označene kao one pod stranim uticajem. Zakon sličan propisu koji je donijela Moskva omogućio bi vladi da raspusti nevladine organizacije koje rade za demokratiju i vladavinu zakona, potisne nezavisne medije i iskorijeni opoziciju. Imajući ovo ovo u vidu, zaključak Ivanišvilijevog govora u kojem je obećao članstvo u Evropskoj uniji zvučao je kao orvelovska šala.
Govor, nakon kojeg je 14. maja uslijedilo usvajanje zakona, označio je okretanje Gruzije ka autokratskom režimu sličnom onom bjeloruskog predsjednika Aleksandra Lukašenka. Desetine hiljada demonstranata, predvođenih gruzijskom omladinom, izašlo je na ulice da izrazi svoje neslaganje, a njihov broj nastavlja da raste uprkos brutalnim napadima vlade na opozicione političare i demonstrante.
Gruzija se već bila u ovoj situaciji. Vlada je prvi put uvela zakon o stranim agentima u martu 2023, da bi ga povukla nakon masovnih protesta. Od tada je Gruzija dobila status kandidata za članstvo u EU, što je mnoge građane uvjerilo u evropsku budućnost zemlje. Pa zašto je, s obzirom na njegov naizgled prozapadni stav, Ivanišvili napravio preokret sada, uoči parlamentarnih izbora i u trenutku kada 90% stanovništva podržava ulazak u EU?
Odgovor leži u Rusiji, gdje je Ivanišvili stekao svoje bogatstvo. Kao ključna tranzitna tačka takozvanog Srednjeg koridora, najkraćeg puta koji povezuje Evropu sa Kinom i centralnom Azijom, Gruzija je vrijedna nagrada za Putina.
Za to je indikativna putanja implementacije projekta duboke morske luke u gruzijskom gradu Anakliji. Zajedničko preduzeće gruzijskog holdinga TBC i američke kompanije Conti International dobilo je 2016. godine ugovor za izgradnju i upravljanje lukom. Gruzijska vlada je, međutim, raskinula ugovor 2020. godine, moguće pod pritiskom Rusije, i sada razmatra ponude kineskih investitora.
Ipak, za sprečavanje prodora Zapada u Gruziju biće potrebno više od geopolitičkog manevrisanja. Gruzijska vlada takođe bi morala da pribjegne unutrašnjoj represiji da bi zaustavila napredak zemlje ka u EU i NATO-u.
Više nije bitno da li je Ivanišvili, koji je upravlja državom od 2012. godine (mada uglavnom iz sjenke), uvijek bio ruski trojanski konj ili je tek nedavno odlučio da demokratija ne služi njegovim ličnim i političkim interesima. Rezultat ostaje isti: Putin je pronašao snažnog saveznika u Ivanišviliju, koji izgleda jednako riješen da udalji Gruziju od Zapada. Ovo je posebno opasan cilj jer borba za budućnost Ukrajine ulazi u još jednu odlučujuću fazu.
Rusija igra na visoke uloge. Zakopavanje evropske budućnosti Gruzije ojačalo bi uticaj Kremlja u regionu Kaspijskog mora i centralne Azije i približilo Putina njegovom cilju obnavljanja Ruske imperije. Kada je Evropska unija u decembru 2023. godine Gruziji dala status kandidata, njenim susjedima je, posebno Jermeniji i Azerbejdžanu, poslat signal da je EU posvećena dugoročnoj integraciji regiona. Ovo je podstaklo Jermeniju – strateško uporište Rusije na Kavkazu – da traži bliže veze sa Unijom.
Zemlje centralne Azije, bogate energetskim i mineralnim resursima, takođe iskazuju sve veći interes za saradnju sa EU. Putin shvata da bi suzbijanje demokratskih i zapadnih težnji Gruzije vjerovatno stavilo tačku na ovaj nepoželjan razvoj događaja.
Budući da se građani Gruzije opiru ponovnoj rusifikaciji svoje zemlje, Zapad bi takođe morao da djeluje. SAD se kreću u dobrom smjeru: u Predstavničkom domu i Senatu predstavljena su dva zakona za koji bi definisali podršku demokratiju u Gruziji i sankcionisanje političara i zvaničnika koji pokušavaju da je unište. Državni sekretar Entoni Blinken rekao je da će se vizna ograničenja odnositi na svakoga ko podriva demokratske procese ili gruzijske institucije.
Ali da predložene zabrane putovanja i finansijske sankcije ne bi postale prazne prijetnje, SAD i EU treba da nametnu ograničenja Ivanišviliju i glavnim igračima u njegovom krugu, uključujući i pristalice koje zastrašuju demonstrante. To bi bio najjasniji znak podrške Zapada gruzijskoj demokratiji.
U međuvremenu, uoči parlamentarnih izbora u oktobru 2024, Gruziji je potreban do sada najviši nivo pomoći, uključujući vojsku posmatrača izbornog procesa. Gruzijske opozicione stranke počele su da formiraju proevropski front kako bi se suprotstavile vladajućoj stranci, ali će im za to biti potrebna snažna međunarodna podrška.
Predstojeći izbori zapravo su referendum o evropskoj budućnosti Gruzije i ako oni budu nepošteni Zapad će vjerovatno izgubiti uticaj u regionu. Da bi se osiguralo da gruzijska demokratija preživi ovu krizu, potrebne su koordinirane politike SAD i EU. Pobjeda Putinovih saveznika imala bi posljedice i za Gruziju i za Zapad.
Piše: Salome Samadashvili, Project Syndicate
Autorka je članica gruzijskog parlamenta; bila je šefica Misije Gruzije pri Evropskoj uniji
