Srpkinja je prva inženjerka u Njemačkoj, oglasile su berlinske novine. Danas Njemačka dodjeljuje nagradu, koja nosi njeno ime, za posebna naučna dostignuća u oblasti materijala i geonauke. Na studentskom kampusu Univerziteta u Darmštatu jedna ulica nos ime talentovane Srpkinje, a u rodnom Nišu još uvijek ne. Osim priče o ženi izvan svog vremena u amanet nam je ostavila zgradu Banskog dvora i Banske uprave u Banjaluci, zgrade Učiteljskog i Veterinarskog fakulteta u Beogradu, Banjsku dvoranu i Blatno kupatilo u banji Koviljači. Žena koja je prkosila vremenu pripada ženama arhitektama koje su ostavile trag u srpskoj arhitekturi.
piše: Ilijana Božić
Iako se Jovanka Bončić-Katernić opredijelila za arhitekturu jednostanih formi, njena najvažnija djela banske zgrade u Banjaluci i Ženska učiteljska škola pružaju nam uvid u različite stilske koncepcije koje su postojale u srpskoj međuratnoj arhitekturi, od akademizma i nacionalnog stila pa do ogoljenih modernističkih fasada. Ove zgrade nastale su pod uticajem ideje o stvaranju nacionalnog arhitektonskog stila. Danas malo koji Banjalučanin zna kome treba da zahvali za građevine koje krase centar grada. Žena koja je u to doba stvarala, bila progresivna i neumorno radila posao koji je voljela ostavila je ove građevine da je po njima pamtimo.
Počeci
Niš je te davne 1887. godine poslije oslobođenja grada i juga Srbije od viševijekovnog ropstva pod Turcima dobio buduću arhitekticu koja je uticala na razvoj buduće države. Otac joj je bio advokat pa se porodica veoma često selila zbog njegovog posla. Nije lako mijenjati prebivališta, a koliko je to bilo teško na prelazu 19. i 20. vijeka, posebno za djevojčicu ne možemo ni da zamislimo. Različiti gradovi, škole, kulture i tradicije uticale su na formiranje njene ličnosti.
Prva tri razreda osnovne škole završila je u Požarevcu, a četvrti i šesti razred gimnazije u Vranju, gdje joj je otac bio predsjednik Okružnog suda. Pohađala je Treću mušku gimnaziju u Beogradu, gdje je maturirala 1905. godine i upisala se Arhitektonski faklutet Velike škole, koja je te godine proglašena Univerzitetom. Prve godine kada su žene dobile pravo da studiraju na Visokoj tehničkoj školi u Darmštatu, dobila je stipendiju i zaputila se u Njemačku na postdiplomske studije. Malo prije nego što je rat zakucao na vrata, ona je postala prva žena sa inžinjerskom diplomom u Njemačkoj. Na toj školi Jovanka je bila četvrta žena koja je diplomirala i prva koja je stekla diplomu arhitekte. To je propraćeno u štampi, u „Ilustrovanim novinama“ u Berlinu. U Srbiji su prije nje arhitekturu završile samo tri žene i to Jelisaveta Načić, Angelina Nešić i Vidosava Nikolić. Koliki je njen trag u Njemačkoj svjedoči i posebna nagrada koju dodjeljuje Univerzitet u Darmštatu, a koja nosi ime „Jovanka Bončić“.
Njena djela posjeduju osoben autorski izraz i prepoznatljive crte graditeljskog karaktera. Za vrijeme boravka u inostranstvu Jovanka Bončić bila je stipendista Ministarstva građevine u kome se po povratku sa studija i zaposlila. Postoji podatak da je u tom periodu projektovala zgradu za poštu i telegraf u Obrenovcu.
U susret ljubavi sa zapada odlazi na istok
Tokom studija u Darmštatu Jovanka je upoznala kolegu iz Rusije, Andreju Katernića. Već početkom 1914. otac je odvodi u Beč, odakle ona, zajedno sa Andrejom odlazi u Rusiju. Tamo su se njih dvoje vjenčali te godine. Bračni par je potom živio na mnogim adresama. Dom su pronalazili u Petrogradu, Moskvi, Kozeljevu, Kijevu, Mogiljov-Podolskom, u Birzuli kod Odese. U Jugoslaviju su se vratili bježeći od revolucionarnih previranja. Jovanka se vratila 1922. sa sinovima Petrom i Vitalijem, a Andreja 1923. sa najstarijim sinom Mihailom. Po povratku u Jugoslaviju Jovanka Bončić-Katernić se ponovo zaposlila u Ministarstvu građevina. U radu joj je dosta pomogao suprug Andrej. Po povratku u Jugoslaviju zaposlio se u Tehničkoj direkciji Opštine grada Beograda u kojoj je radio do penzionisanja 1950. Projektovao je zgradu osnovne škole „Kralj Aleksandar I“ u Dečanskoj ulici u Beogradu i zgradu Tehničke škole.
Djela
Njeni najznačajniji radovi su Banjska dvorana i Blatno kupatilo u banji Koviljači, projekat za banske zgrade u Banja Luci, kao i dva objekta u Beogradu. To su zgrada Ženske učiteljske škole kraljice Marije u ulici Narodnog fronta, i zgrada Veterinarskog fakulteta na Bulevaru Jugoslovenske armije. Poznato je da je Jovanka Bončić-Katernić sa još dvadesetak koleginica 1930. bila član Kluba arhitekata. Radila je na rekonstrukciji dijela doma „Ankera“ u Balkanskoj ulici u Beogradu, učetvovala je u izvođenju zgrade Pravnog fakulteta arhitekte Petra Bajlovića, projektovala je bolnicu u Despotovcu i gimnaziju u Smederevu, kao i nekoliko zgrada osnovnih škola u Srbiji. Njen rad i talenat nagrađeni su. Odlikovana je ordenom Svetog Save petog reda 1928. godine, a deset godina kasnije ordenom Jugoslovenske krune petog reda. Tokom 1941. godine nije radila, da bi joj 1942. bili dodijeljeni manje značajni zadaci u Ministarstvu građevina. U proljeće 1944. godine otišla je na dužnost u Petrovac na Mlavi, gdje je izvodila manje radove i dočekala kraj Drugog svjetskog rata. Poslije se vratila u Ministarstvo građevina gdje je gdje je 1945. penzionisana.
Banske zgrade u Banjaluci
Zahvaljujući ovoj velikoj ženi grad na Vrbasu danas krase dvije prelijepe građevine po kojima je prepoznatljiva. Davnih tridesetih godina ova sjajna, talentovana arhitektkinja je zajedno sa Jovanom Rankovićem i Anđom Pavlović, izradila projekat za dvije banske zgrade u Banjaluci. To su Banski dvor i Banska uprava. Ove dvije reprezentativne, monumentalne javne zgrade postavljene su tako da zatvaraju bočne strane glavnog gradskog trga na čijoj se sredini nalazila saborna crkva Svete Trojice, djelo arhitekte Dušana Živanovića. Jugoslovenski konkurs za idejnu skicu banskih zgrada objavljen je u beogradskom listu „Politika“ 18. marta 1930. Konkursom je postavljen zahtjev da arhitektura bude ukras grada, s obzirom na postojeću pravoslavnu crkvu i da fasade budu obrađene u čistom stilu monumentalne arhitekture, koje arhitekte mogu same dabiraju, a želja je bila da budu u narodnom duhu. Članovi konkursne komisije bili su beogradski arhitekti Petar Bajlović, Momir Korunović i Branko Jovanović, te inženjeri i tehnički inspektor. Prvu nagradu na tom konkursu osvojio je projekat Jovanke Bončić- Katernić, Jovana Rankovića i Anđe Pavlović.
U obliku i kompoziciji banske zgrade ponavlaju se tradicionalne akademske likovne i prostorne sheme. Primjenom širokih lučnih niša u srednjim zonama zidnih platana, arkadnom tremu prizemlja, atikama i skulptoralnom dekoracijom, ovi objekti se nadovezuju na akademizovane primjere nacionalnog stila u međuratnoj arhitekturi. U Banskom dvoru broj prostorija je sveden u odnosu na Bansku upravu, što je uslovilo i sveden broj lučnih niša koje raščlanjuju fasade, kao i broj otvora na fasadama. Po obradi balustrade, atikama i skulpturama orlova, arhitektura banskih zgrada bliska je opusu Momira Korunovića.
Nastradala je u svom stanu u Beogradu 27. decembra 1966. godine u požaru koji je sama izazvala, zaspavši sa neugašenom cigarom.
Autor: impulsportal.net
